Википеди

Америкăри Пĕрлешĕннĕ Штатсем: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Интерактивная навигация по истории
← Унчченхи тӳрлетӳМалалли тӳрлетӳ →
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
ВизуальныйВикитекст
Replacing Declaration_independence.jpg with File:Declaration_of_Independence_(1819),_by_John_Trumbull.jpg (by CommonsDelinker because: File renamed:).
Chuvash2017 (Сӳтсе яв | хушни)
3401 тӳрлетӳ
Тӳрлетӗве ӑнлантарман
30-мĕш йĕрке:
'''Пĕрлешĕннĕ Штатсем''', — [[Çурçĕр Америка|Çурçĕр Америкăри]] федераллă республика. Ытларах çухне АПШ кĕскен [[Америка]] теççĕ, унта пурăнакансене [[американсем]] тесе чĕнеççĕ.
 
АПШ çĕрĕсем хĕвелтухăç енче [[Атлантика океанĕ|Атлантика океанĕнчен]]нчен пуçласа хĕваланăç енче [[Лăпкă океан]] таран тăсăлнă. Çурçĕр енче юнашар [[Канада]] вырнаçнă, кăнтăр енче — [[Мексика]]. АПШ çĕрĕсем шутне çавăн пекех темиçе [[утрав]] [[Кариб тинĕсĕ|Кариб тинĕсĕнче]]нче тата [[Лăпкă океан|Лăпкă океанра]]ра кĕреççĕ.
 
9.6 миллион тăваткал километр лаптăк йышăннăскер, Америка тĕнчери виççĕмĕш чи аслă çĕршыв. Халăх йышĕпе (300 миллион ытла) Америка тĕнчери виççĕмĕш чи йышлă çĕршыв.
60-мĕш йĕрке:
[[1614]] çултанпа [[Гудзон (юханшыв)|Гудзон]] юханшывăн аялти çыранĕсенче [[Нидерландсем|Голланди]] çыннисем ял-хула çавăрма тытăнаççĕ, çавсен шутĕнче [[Манхэттăн]] утравĕ çинчи [[Çĕнĕ Амстердам]] та. [[Делавэр (юханшыв)|Делавэр]] [[юханшыв]]ĕ хĕрринче [[1638]] çулта хывнă [[Çĕнĕ Швеци]] ялне те [[1655]] çулта Голланди ярса илет.
 
[[Франципе Индейĕц вăрçи]] вăхăтĕнче [[Британи]] Канадăна [[Франци]] аллинчен туртса илет. Канадăри францилле калаçакан халăх çапах Кăнтăр колонисен политика витĕмĕнчен хӳтĕ юлать. [[1674]] çула çити [[Британи]] Голландипе вăрçă вăрçса юлашкин колонийĕсене çĕнсе илет; [[Çĕнĕ Недерланд]] провинцине [[Çĕнĕ Йорк]] ят хурать. [[1729]] çулта Каролинă çĕрĕсене пайланă, [[1732]] çулта Джорджие колонизациленĕ хыççăн Британин 13 колонийĕ Америкăн Пĕрлешӳллĕ Штачĕсем пулса пĕрлешеççĕ. Пĕрлешĕве кĕнĕ кашни çĕр-шывăн хăйĕн вырăнти тата колонилле правительствисем пулнă, кашнинче ирĕклĕ çынсем суйлава хутшăнма пултарнă. ӖлĕкхиĔлĕкхи Акăлчан çыннисен ирĕкĕсене тĕпе хунипе, [[вырăнти хăй тытăмлăх|вырăнти тытăм]] туйăмĕпе республикăлăх шухăшĕ тĕрекленет. Пур штат [[Африка]] чурисен суттине легализацилет. Çуралнисен йышĕ пысăк, вилнисен – сахал пулнине, татти-сыпписĕр имиграци вăйланнипе кашни 25 çул иртмессерен колонисенчи халăх йышĕ 2 хут йышланать. 1730-40-мĕш çулсенчи Христос чĕрĕлĕвĕн Аслă Вăрану юхăмĕ халăха тĕнпе те, тĕн ирĕклĕхĕпе те кăсăклантарать. [[1770]] çул патне колонисенчи халăх акăлчанланса пырать. Халăх йышĕ 3 миллиона çитсе [[Аслă Британи]]н çуррипе танлашать, çапах налук тӳлекенсене [[Аслă Британи]]н Парламĕнче хӳтĕлекен пулман.
 
=== Пăхăнманлăхпа Анлану ===
81-мĕш йĕрке:
 
=== I-мĕш Тĕнче Вăрçи, Аслă Депресси, тата II-мĕш Тĕнче Вăрçи ===
[[Ӳкерчĕк:Dust Bowl - Dallas, South Dakota 1936.jpg|thumb|200px|Тусан Пырши аркатнă ферма, 1936]][[1914]]-мĕш çулта [[Пĕрремĕш Тĕнче вăрçи|I-мĕш Тĕнче вăрçи]] тухсан Америкă хутшăнман. Американсем [[Аслă Британи|Британи]]пе [[Франци]]е кăмăлланă, çапах та интервенцие хирĕççисем те йышлă пулнă – уйрăмах ирланд- тата [[нимĕç|нимĕçсем]]сем-Американсем. 1917-мĕш çулта Америка [[Антанта]] енлĕ пулса вăрçа хутшăнать. Вăрçă вĕçленсен, Европă ĕçне хутшăнас мар тенипе Америка сеначĕ [[Нацисен Лиги]]не йĕркелекен [[Версаль Килĕшĕвĕ|Версаль Килĕшĕвне]] çирĕплетмест. Çĕршыв [[изоляционизм]] политикине тытса пырать. [[1920]]-мĕш çулта хĕрарăм прависемшĕн кĕрешекен юхăм [[конституци]]не хĕрарăма [[сасăлав]] тата ытти [[ирĕк]] паракан тӳрлетӳ çыртарать. Вăрçăра кĕрешнĕшĕн [[1924]] çулта Америкăн тĕп халăхĕсене АПШ [[граждан]]ĕсем пулса тăма ирĕк параççĕ.
 
20-мĕш çулсенче Америка хуçалăхĕ [[индустри]] ӳснĕ май чечекленсе каять. Анчах индустрие хăпартнăшăн парăм ӳссе пырать, [[биржă]]на инфляци çапать, вара 1929 çулта тытăм арканать те, Америка [[Аслă Депресси]] саманине кĕрет. 1932 суйланă [[Франклин Рузвельт]] президент правительствăна экономикă тытăмне йĕркелесе тăма ирĕк паракан [[Çĕнĕ Татăçу]] сĕнет. [[Тусан Пырши]] ятлă çил-тăвăлсем 30-мĕш çулсенче чылай ял-хуçалăх пĕрлешĕвĕсене аркатса тăкать, халăх çĕнĕ вăйпа анăçа куçма тапратать. [[1941]] çулта Америка II-мĕш тĕнче вăрçине хутшăнса союзникĕсене çар хатĕрĕ кӳрме тытăнни çĕршывăн индустрине чĕртет.
98-мĕш йĕрке:
== Уявсем ==
* [[Кăрлач, 1]] — [[Çĕнĕ Çул (уяв)|Çĕнĕ Çул]]
* [[Кăрлач|Кăрлачăн]]ăн виççĕмĕш [[тунтикун|тунтикунĕ]]ĕ — [[Мартин Лютер Кинг кунĕ]]
* [[Нарăс|Нарăсăн]]ăн виççĕмĕш [[тунтикун|тунтикунĕ]]ĕ — [[Вашингтон çуралнă кунĕ]]
* [[Çу]] уйĕхĕн юлашки [[тунтикун|тунтикунĕ]]ĕ — [[Вăрçăра Пĕтнисене асăнмалли кун]]
* [[Утă, 4]] — [[Никамран та пăхăнманлăх кунĕ]]
* [[Юпа]] уйĕхĕн иккĕмĕш [[тунтикун|тунтикунĕ]]ĕ — [[Колумб кунĕ]]
* [[Чӳк, 11]] — [[Ветерансен кунĕ]]
* [[Чӳк]] уйăхĕн тăваттăмĕш [[кĕçнерникун|кĕçнерникунĕ]]ĕ — [[Пархатарлăх кунĕ]]
* [[Раштав, 25]] — Раштав (католиксен)
 
Çăлкуç — «https://cv.wikipedia.org/wiki/Америкăри_Пĕрлешĕннĕ_Штатсем»