Чăваш литератури: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
Ellodanis5 (Сӳтсе яв | хушни) |
Ellodanis5 (Сӳтсе яв | хушни) Тӳрлетӗве ӑнлантарман |
||
1-мĕш йĕрке:
[[Ӳкерчĕк:Chuvash Anthology (1908).jpg|thumb|right|200px|Чăваш литературин антологийĕ (1908)]]
'''Чăваш литератури''' — [[чăваш чĕлхи|чăвашла]] хайланă [[литература]]. Чăваш чĕлхипе çырнă [[Хайлав|хайлавсем]] пурте чăваш литературин шутне кĕреççĕ. Анчах та ку йышран фольклорла хайлавсене уйăрса илсе уйрăммăн пăхмалла. Авторлăхлă литературăна, — унта кашни хайлава кам çырнине палăртнă, [[Атрибуци|атрибуциленĕ]], текстне [[Канонлав|канонланă]] , — малашне улăштарассинчен сыхласа упрама тата улăштармашкăн чарма та май пур. (Хăй чĕрĕ чухне авторĕ çеç улăштарма пултарать). Халăх сăмахлăхĕнчи хайлавсен палăртнă авторĕсем çуккине кура, вĕсен тĕлĕшĕпе апла тăваймстăн. Уйрăм фольклористсем çырса илнĕ вариантсем, чăн та, историре хăйне майлăн пĕлтерĕшленсе юлма пултараççĕ. Анчах та ку вăл, çапах та, канон мар.
== Пуçламăш истори ==
[[Историлле çăлкуç|Историлле çăлкуçсенче]] хăçан чăвашла çырнă
Асăннă эпитафисене арап графикипе (арапицăпа) çырнă.
83-мĕш йĕрке:
=== XIX–XX ĕмĕрсен чиккинчи поэзи (1886–1903) ===
Асăннă çулсенче поэзи вăйлăн аталаннă теме çук-тăр. Çапах та кăсăклă, пĕлтерĕшлĕ авторсемпе хайлавсем пур. [[Ефимов Никита Ефимович|Никита Ефимов]] ([[1856]]-[[1918]]), "Камит çинчен" сăвă авторĕ. [[Арзамасов Максим Петрович|Максим Арзамасов]] ([[1853]]-[[1919]]), паллă фольклорист, çав вăхăтрах сăвăсем те çырнăскер. Çапах та чăн малтан [[Турхан Яккăвĕ|Турхан Яккăвне]] ([[1874]]-[[1938]]) тата [[Турхан Хĕвĕтĕрĕ|Турхан Хĕветĕрне]] ([[1876]]-[[1932]]) асăнмалла.<ref>Революцичченхи чăваш литератури. Текстсем. I том. Ш., 1984 — 197-203 сс., 234-276 сс.</ref> Кусем — пĕртăвансем, анчах та вĕсем çумавторсем мар, кашнийĕн пултарулăхĕ хăйне май расна.
=== XIX–XX ĕмĕрсен чиккинчи прозăпа драматурги ===
Çак тапхăрти чăваш литератури [[1870]]-мĕш çулсенче [[Яковлев Иван Яковлевич|И.Я.Яковлев]] çĕнĕ [[Чăваш çырулăхĕ|чăваш çырулăхне]] йĕркелесе янипе тачă çыхăннă. Вăл шутра — прозăпа драматурги те. Çапах та, сăмах май каласан, хашпĕр хайлавсене кивĕ çырулăх е [[Золотницкий Николай Иванович|Золотницкий]] çырулăхĕ пулăшнипе те пичетлесе кăлараççĕ.
[[Романов Осип Григорьевич|
1889 çулта Хусан кĕпернинчи Çĕрпӳ уесĕнчи (халĕ Вăрмар районĕ) Чулкаç (Сĕнтĕр) ялĕнче çуралнă [[Архипов Дмитрий Архипович|Дмитрий Архипов]] «[[Кустантин|Константинопольти]] чăвашсем» очеркра çак хулара пурăнакан чăвашсемпе тĕл пулса калаçни çинчен çырать.
Чĕмпĕр шкулĕнчен пĕлӳ пухса пурнăç çулĕ çине тăнă [[Тимофеев Григорий Тимофеевич|Тимофеев Григорий]] ([[1878]] — [[1937]]) [[Пăва уесĕ]]нчи Элшел ялне ĕçе каять. Кунта вăл [[1901]]–[[1903]] çулсенче «
[[XX ĕмĕр]]ĕн пуçламăшĕ тĕлне чăваш прози пысăк утăмсем тăвать. Çав хушăрах харкамлăх тĕлĕшĕнчен вăл поэзи хыçĕнче пынă. Чăваш литератури [[Европа|Европăри]] тухăçлă усă куракан чылай жанра сивлемест. Хальлĕхе прозăра [[роман]] ĕлки курăнмасть-ха, [[драма]] жанрĕсен пĕри те чăваш çыруллă сăмахлăхĕн жанр тытăмне кĕреймен-ха.▼
▲[[XX ĕмĕр]]ĕн пуçламăшĕ тĕлне чăваш прози пысăк утăмсем тăвать. Çав хушăрах харкамлăх тĕлĕшĕнчен вăл поэзи хыçĕнче пынă. Чăваш литератури [[Европа|Европăри]] тухăçлă усă куракан чылай жанра сивлемест.
Драма хайлавĕсене ытларах чухне сцена çинче кăтартса пама çыраççĕ. Анчах вĕсене капла та вулама пулать. Спиридон Михайлов "Калаçăвĕсем" ятарласа театр валли хатĕрленĕскерсем мар. Вĕсене чăваш драматургийĕн ум историйĕ тесе те йышăнма та юрать. Эпир асăнакан тапхăра илсен, унта та чăваш авторсем драматургире тунă уйрăм сăнавла тенĕ пек хайлавсем пур. Сăмахран: [[Комиссаров Гурий Иванович|Кури Вантер]] ([[1883]]-[[1969]]): «Чăваш туйĕ» ([[1901]]), «Авлану» ([[1902]]).
== XX ĕмĕрти проза ==
|