[[File:Mongolwomen.jpg|left|250 px|thumb|Халăх туме тăхăннă монгол хĕрарăмĕсем. [[Улан-Батор]], 2007 çул]]В [[XIII ĕмĕр]]те монголсем, [[Чингис-ханЧингисхан]] тата унăн хыççăн икĕ сыпăк ăру тапхăрĕнче чи хăватлă империе тытса тăнă. Ун чухне монголсен йăхсене уйрăлассине пăрахăçланă, ун вырăнне [[тумэн]]семпе çар ăрачĕсем халăха тыса тăнă. Çакна пула Империччен эпохăри паллă пулнă монгол йăхĕсен (сăмахран, [[салджиут]]) этнонимĕсем, империн аякри çĕрĕсенче упранса юлнă, импери аркансан çар тивĕçлĕхĕ енĕпе çĕнĕ йăхсем (тĕслĕхрен, [[шарайд]], [[кубдут]]) пулса каяççĕ. Монголсен ытларахăшĕ хăйне [[борджигин]]сем — Чингис-ханăн еткерĕсем тата тăва-пĕлĕшĕсем — çумне хушаççĕ.
