Википеди

Арал тинĕсĕ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Интерактивная навигация по истории
← Унчченхи тӳрлетӳМалалли тӳрлетӳ →
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
ВизуальныйВикитекст
Addbot (Сӳтсе яв | хушни)
14 438 тӳрлетӳ
п Bot: Migrating 86 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q35883 (translate me)
п БОТ:Кӳлĕсем
1-мĕш йĕрке:
{{Кӳлĕ
[[Ӳкерчĕк:Aral Sea April 10, 2008.jpg|thumb|250px|[[2008]] çулхи спутник ӳкерчĕкĕ]]
[[Категори:|Ячĕ = Арал тинĕсĕ]] ▼
[[Ӳкерчĕк:Aralskoje more.gif|right|thumb|1960-2008 çулсем хушшинче шыв шайĕ чакни]]
|Нацилле ячĕ ={{lang-kz|Арал теңізі}} {{lang-uz|Orol dengizi, Орол денгизи}} {{lang-kaa|Aral ten'izi, Арал теңизи}}
|Ӳкерчĕк = Aral Sea 2011.jpg
|Ӳкерчĕке алпусни = Арал тинĕсĕ [[2011 çул]]хи çурла уйăхĕнче
|Ӳкерчĕк анлăшĕ =
|Координатсем = 44/48/47/47N/59/36/55/E
|CoordScale = 10000000
|Патшалăх = Казахстан/Узбекистан
|Регион =
|Район=
|Тинĕс шайĕнчи çӳллĕшĕ =
|Тăршшĕ =
|Анлăшĕ = =
|Лаптăкĕ = 13900
!|Калăпăш, км³ = 13900 ▼
|Çыран хĕрри тăршшĕ =
|Чи пысăк тарăнăш =
|Вăтам тарăнăш =
|Минераллав тĕсĕ =
|Тăварлăх =
|Янкăрлăх =
!|Шыв пухăмĕн лаптăкĕ, пин çх²= ▼
|Кĕрекен юханшывсем =[[Сырдарья]], [[Амударья]]
|Тухакан юханшыв =
|Commons = Aral Sea
|Позици картти =
|Позици картти 1 =
|}}▼
 
'''Арал тинĕсĕ''' — Казахстан, Узбекистан территоринчи кӳлĕ. [[Сырдарья]], [[Амударья]] юханшыв юхса кĕрет, юхса тухать. Кӳлĕ лаптăкĕ 13900 км².
'''Арал тинĕсĕ''' ([[казах чĕлхи|казах.]] ''Арал Теңізі'', [[узбек чĕлхи|узбек.]] ''Orol dengizi'') — [[океан]]семпе çыхăнман тăварлă кӳлĕ-тинĕс. [[Казахстан]]па [[Узбекистан]] хушшинчи чикĕ иртнĕ вырăнта сарăлса выртать. [[XX ĕмĕр]] варри тĕлне лаптăкĕпе тĕнчере тăваттăмăш вырăн йышăннă. Ун чухне унăн лаптăкĕ 68 пин çх<sup>2</sup> танлашнă. [[1960-мĕш çулсем|1960-мĕш çулсенчен]] пуçласа шыв калăпăшĕ чакма пуçланă. Ку вăл юхса кĕрекен тĕп юханшывсене ([[Амударья]]па [[Сырдарья]]) шăварма усă курма пуçланипе çыхăннă. Халĕ вăл юханшывсем тинĕсе çитеймеççĕ, юхнă çĕртех типсе лараççĕ.
 
== Асăрхавсем ==
[[1989]] çулта кӳлĕ икĕ пая пайланнă: Çурçĕр (пĕчĕкрех пайĕ) тата Кăнтăр (пысăкрах пайĕ) Арал тинĕсĕ çине. 2003 çул тĕлне тинĕс лаптăкĕ малтанхи чĕрĕк пысăкăш кăна, Шыв калăпăшĕ вара тата та пĕчĕкрех — 10% кăна.
{{асăрхавсем}}
 
== Каçăсем ==
{| {{prettytable}}
!Кăтартусем
![[1960]]
![[1990]]
![[2003]]
|-
!Шыв шайĕ, м
|53,40
|38,24
|31,0
|-
▲!Калăпăш, км³
|1083
|323
|112,8
|-
▲!Шыв лаптăкĕ, пин çх²
|68,90
|36,8
|18,24
|-
!Минерализаци, [[промилле|‰]]
|9,90
|29
|78,0
|-
!Сток, çх³/çул
|63
|12,5
|3,2*
▲|}
<small>* — 2001 çулхи кăтартусем</small>
 
{{hydro-stub}}
Казахсен пĕрремĕш [[Такыр (рок опери)|Такыр]] рок-оперите Арал тинĕсĕн йывăрлăхĕсене çутатса панă.
{{Тĕрĕслемен кӳлĕ}}
 
[[Категори:Кӳлĕсем алфавитпа]]
== Истори ==
[[Категори:Казахстан кӳллисем]] [[Категори:Узбекистан кӳллисем]] [[Категори:Чикĕ кӳллисем]]
Арал тинĕсĕн шайĕ малтан та улшăнса тăнă. Сăмахран, халĕ шывсăр юлнă çĕрсенче кунта малтан ӳснĕ йывăç юлашкисене тупнă. Кӳлĕне тăтăшах [[XIX ĕмĕр]]те сăнама пуçланă. Мĕн сăнама пуçланă хыççăн шыв шайĕ пĕр вырăнта пулнă, улшăнман.
 
[[ru:Аральское море]]
1930-мĕш çулсенче пĕтĕм вăйпа шăвармалли [[канал]]сем тума пикеннĕ. 1960-мĕш çулсенче ку ĕç тата та вăйлăланнă. 1960-1990 çулсем хушшинче шывланнă çĕрсен лаптăкĕ 4,5 миллион гектартан 7 миллиона çитнĕ. [[1961]] çултан пуçласа вара тинĕсĕн шыв шайĕ чакма пуçланă. Малтан çулталăк хушшинче 20 см, кайран вара тата та вăйлăрах — 80-90 см-шар.
 
== Экологи ыйтăвĕсем ==
 
== Малтанхи портсем ==
Ку хуласем малтан портсем шутланнă, шыв шакнине пула порт шайне çухатнă.
* [[Аральск]] ([[Казахстан]])
* [[Муйнак]] ([[Узбекистан]])
== Мăн утравсем ==
* [[Чĕрĕлӳ утравĕ]]
* [[Барсакельмес]]
* [[Кокарал]]
 
▲[[Категори:Арал тинĕсĕ]]
 
{{Link FA|lmo}}
{{Link FA|nl}}
{{Link FA|no}}
{{Link GA|es}}
Çăлкуç — «https://cv.wikipedia.org/wiki/Арал_тинĕсĕ»