Аджари: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
Addbot (Сӳтсе яв | хушни)
п Bot: Migrating 65 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q45693 (translate me)
Тӳрлетӗве ӑнлантарман
13-мĕш йĕрке:
[[File:Ajaria02.png|thumb|right|200px]]
[[Ӳкерчĕк:Flag_of_Adjara.svg|thumb|right|200px|Аджари ялавĕ]]
'''Автоно́млăАджари Респу́бликаавтономи Аджа́риреспублики''' ({{lang-ka|აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა}}) — [[Грузи]]н аякри кăнтăр-анăçĕнчи историллĕавалхи, географиллĕгеографи тата политикăполитика-административлăадминистрациллĕ çĕрĕ.
 
== ИсториГеографи ==
Кăнтăр енче [[Турци]]пе (121 çм) чикĕленет, анăç тата çурçĕр-анăç çĕрĕсем [[Хура тинĕс]]е тухаççĕ. Аджари лаптăкĕ — 2,9 пин тăваткал çухрăм, пурăнан халăх йышĕ 400 пин çынран ытла ([[грузинсем]]). Аджари территорине çутçанталăк уйрăмлăхĕсем енчен иккĕне пайлама пулать — тинĕсçум тата туçи. Тинĕсçум Аджарире [[субтропиксем|субтропик]] зонăри çулталăкри ăшă вăтам температура (+14,5 градус, çак чухне хĕллехи чи сивĕ уйăхри — кăрлачри — температура +6,5 градус), питĕ нӳрĕклĕ (вăтамран çулта 2500 мм) тата хĕвеллĕ кунсем тăраççĕ. Аджарин çыран çумĕнчи [[Субтропиксем|субтропикĕсем]] нӳрĕк кĕçĕн тĕсне кĕреççĕ, çурçĕр тата Анăç Хура тинĕс çумĕнчи типĕ вăтаçĕр тинĕс тропикĕсенчен уйрăлса тăраççĕ.
 
=== Климат ===
Туçи Аджарире Хура тинĕс сĕмне тусем картлаççĕ, çавăнпа кунти сывлăш типĕрех. Тусен вăтам çӳллĕшĕ: 2000—2500 м. [[Годерс]] (2025 м) урлă [[Батуми]] — [[Ахалцихе]] патшалăх шайĕнчи автомобиль çулĕ иртет. Хулара, тинĕс шайĕнчи 920 м çӳллĕшĕнче, кăрлач уйăхĕнчи вăтам температура +1 градус, утă уйăхĕнче +19 градус.
 
=== Гидрографи ===
Аджарири мĕнпур юханшыв Хура тинĕс бассейнĕ шутне кĕрет. Чи тулли шывлă юханшыв — [[Чорох]], вăрри Грузире вырнаçнă (Чорох Аджари территорипе 26 çм юхать), çаплах Аджари территоринче [[Чорох]]ăн иккĕ юпă пур — [[Аджарисцкали]] тата [[Мачахела]]. Хура тинĕсе [[Кинтриши]], [[Чаквисцкали]], [[Королисцкали]] шывсем юхса кĕреççĕ. Аджарири тулли юханшывсен питĕ пысăк гидроэнергетика потенциалĕ (1,2 млрд кВт çити).
 
== [[Демографи]] ==
Республикăра юлашки халăх çыравĕпе 376 пин çын (çĕр-шыври 8,7 % халăх) пурăннă.
 
Наци йышĕ, 2002 çулхи халăх çыравĕпе:
 
* [[Грузинсем]] : 93,4 % (351 пин)
* [[Вырăссем]]: 2,4 % (9 пин)
* [[Эрменсем]]: 2,3 % (8 пин)
* [[Грексем]]: 0,6 %
* [[Абхазсем]]: 0,4 %
* [[Украинсем]]: 0,2 %
* Урăххисем: 0,2 %
 
Этноссем хушшинчи хутшăнусем республикăра лăпкă тăраççĕ, [[СССР арканăвĕ|Совет Союзĕ аркансан]] тăван çĕр-шывран чылай çын тухса кайнă, вырăсла калаçакан çынсен шучĕ сахалланнă.
 
[[1989]] çулхи халăх çыравĕпе:
 
* Грузинсем — 82,8 %,
* Вырăссем — 7,7 %
* Эрменсем — 4,0 %
* Ыттисем — 5,5 % [http://slovari.yandex.ru/dict/geography/article/geo/geo1/geo-0040.htm?text=%D0%90%D0%B4%D0%B6%D0%B0%D1%80%D0%B8%D1%8F]
 
== Кун-çулĕ ==
[[1921]] çулхи утăн 16-мĕшĕнче [[Аджар АССР]] йĕркеленĕ; хальхи ячĕ — [[1990]] çултанпа. Аджарсен тĕп хули — [[Батуми]] — Грузин тĕп тинĕс порчĕсем.Тинĕсçум зонăра (Кобулети, [[Махинджаури]], [[Гонио]], [[Сарпи]] тата ур.) санатори-сиплев çурчĕсем, ытларах совет тапхăрĕнче тунисем, вырнаçнă. Тусем çинче курортсем ĕçлеççĕ. Аджарири пурăнан халăх — грузин халăхĕн [[аджарсем|аджар]] этносĕ, [[вăтам ĕмĕрсем|вăтам ĕмĕрсенче]] вĕсен хушшинче [[ислам]] анлă сарăлнă.
 
=== Тĕнĕ ===
Йӗрке 26 ⟶ 57:
* 6 % — атеистсем, ĕненменнисем тата урăххисем.
 
Осман тапхăрĕнче, урăх [[крипто-христиансем]] пекех, аджарсем [[ислам]]па [[православи]]е кулленхи пурнăçра хутăштарнă. 1990-мĕш тата 2000-мĕш çулсенче аджар халăхне çĕнĕрен христианланă, çак ĕç-пуçа [[Грузин православии чиркĕвĕ]] пулăшнă, халĕ кунта христиансен шучĕ 70 %, мăусăльмансен шучĕ —30 % (80-мĕш çулĕсен вĕçĕнче [[мăсăльмансем]] 70 % шутланнă).
== Çавăн пекех пăхăр ==
 
== Çавăн пекех пăхăр ==
 
* [[Аджари кризисĕ (2004)]]