Крым тутарĕсем: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

=== Раççей империнче ===

 

 

 

 

Раççей администрацийĕ хĕстернипе, крым тутар çĕр ĕçтешĕсен харпăрлăхне патшалăха туртса илнипе крым тутарĕсем нумаййăн [[Осман империйĕ|Осман империне]] эмиграциленĕ. 1790-мĕш тата 1850-мĕш çулсенче эмиграцин иккĕ хумĕ çапнă крым тутарĕсене. XIX ĕмĕрĕн вĕçĕнчи тĕпчевçĕсем — Ф. Лашковпа К. Герман — çырнипе, Крым Ханлăхĕн çурутрав пайĕнче 1770-мĕш çулсен тĕлне 500 пине яхăн çын пурăннă, вĕсенчен 92 % крым тутарĕсем пулнă. Раççейри пĕрремĕш 1793 çулхи халăх çыравĕпе Крымра 127,8 пин çын пурăннă, çав шутра 87,8 % крым тутарĕ. Çакнашкал, 10 çул раççей влаçĕ тытăнса тăрсан Крымра пурăнан халăхăн 3/4 пайĕ çурутравран тухса кайнă. 1850-мĕш çулсенче 300 пине яхăн крым тутарĕ Крыма пăрахса кайнă.<ref>Я. Е. Водарский, О. И. Елисеева, В. М. Кабузан, Население Крыма в конце XVIII — конце XX веков. (Численность, размещение, этнический состав) Москва, 2003.</ref> Çавсен нĕселĕсем ĕнтĕ [[Турци]]ри, [[Болгари]]ри тата [[Румыни]]ри крым тутарĕсен диаспорине кĕреççĕ. Вара Крымăн çеçенхир енĕнче ял хуçалăхĕ пĕтсе ларнă. Çавăн чухнех [[Крым]]а крым тутарĕсен чылайрахăш элити пăрахса каять. Çакăнпа пĕрлех метрополии территоринчен Раççей правительстви йыхравланипе куçса килнисем [[Крым]]а колонилеме тытăнаççĕ. Раççей аннексийĕччен [[Крым]]ра пурăннă 1 мильон крым тутарĕ халăхĕн йышĕнчен [[XIX ĕмĕр]]ĕн вĕçнелле 200 пинрен сахалтарах юлнă, которые составляли около четверти всего крымского населения. 1917 çул тĕлне мĕнпур эмигрант йышĕ 1,8 млн çынна çитнĕ.

 

=== Крым нимĕç оккупацинче ===