Туçи Çармăс районĕ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
п робот улăштарчĕ: mrj:Кырык мары кымдем |
Тӳрлетӗве ӑнлантарман |
||
1-мĕш йĕрке:
[[Ӳкерчĕк:Mary El map.png|thumb|320px|Мари Эл республики.]]
'''Туçи Мари районĕ''' ({{lang-mhr|Курыкмарий район}}) — [[Мари Эл]]ĕн кăнтăр-хĕвеланăç енче вырнаçнă [[район]]. [[Чăваш Енĕн Муркаш районĕ]]пе юнашар вырнаçнă. Администраци [[Чикмĕ]] хулинче вырнаçнă.
Район лаптăкĕ — {{çм²|1730}} е {{га|173000||В}}.
Районăн сылтăм çыран пайĕ (Туçи енĕ) сăртлă таткаланса пĕтнĕ çĕр пулать Атăла юхса кĕрекен: [[Сăр (юханшыв)|Сăр]], [[Сумка (Атăл юппи)|Сумка]], [[Мăн Юнка (юханшыв)|Мăн Юнка]], [[Кĕçĕн Юнка (юханшыв)|Кĕçĕн Юнка]], [[Кĕçĕн Сундырка (юханшыв)|Кĕçĕн Сундырка]], [[Мăн Сундырка (юханшыв)|Мăн Сундырка]] шывĕсене палăртмалла.
Атăл лешьенĕнче (Улăх енĕ) пĕр пек айлăмсем. Районăн çак пайĕнче [[вăрман]], [[кӳлĕ]] тата [[шурлăх]], Атăла юхса кĕрекен пĕчĕк юхан шыв чылай.
=== Пурăнан вырăнсем ===
* [[Чикмĕ]]
* [[Еманкаши]] чиркӳ ялĕ
Йӗрке 20 ⟶ 22:
== Кун-çулĕ ==
Кĕнекере çармăссем пирки çапла палăртнă: "Вĕсем хăйсем тĕллĕн пурăннă", "никама та пăхăнман", "тем тусан та хăйсен политика хăй тĕллĕхне упрама тăрăшнă".
Марисен çĕрĕсене пĕрмаях колониленĕ тата халăха христос тĕнне кĕртнĕ. Акă "Ветлужский летописец" пĕлтерет: "1114 çулта Новгородăн тыткăнри çыннисем çармăссен Вятка çинчи Кокшар (Кăкшăр) хулине çĕнсе илнĕ те ăна Котельнич ят панă, çармăссем вара Юнгăпа Ветлугапатне куçса кайнă..." Малашне тури ветлуга çĕрĕсене 1247 çултанпа- Александр Невский, 1280 çултанпа - галич кнеçĕсем, 1393 çултанпа – Чулхула тытса тăнă. Анат Ветлуга тăрăхне улăх мари халăхне хăварнă, çакна 1497 çулхи карттă çинче кăтартнă. Çаплах туçи марисен Сăр лешьен çĕрĕсене вырăссем тутарсем киличченех колониленĕ, çавăнпа та вĕсене Москови пăхăнăвне кĕртнĕ. Туçи çармăссене çĕнĕ çĕрсемшĕн харçăна тухма килĕшменшĕн патша кунтан куçарнă.
Çав вăхăтра Цепель хӳтĕлевĕ (халĕ Чулхула облаçĕн Васильсурск паççулки) çармăс кнеçĕсен резиденцийĕ пулнă.
Района [[1921|1921 çулхи]] [[кăрлач, 15|кăрлачăн 15-мĕшĕнче]] йĕркеленĕ.
Йӗрке 28 ⟶ 36:
[[1821]] çулта Петербург хулинче туçи мари чĕлхипе пĕрремĕш Евангели пичетрен тухать.
Туçи мари чĕлхин пĕрремĕш грамматики [[1844]] çулта [[Финлянди]]ре тухать. Унăн автăрĕ [[ Матиас Алексантери Кастрен]] ([[1813]]–[[1852]]).
Ăна латтинла çырнă. [[ХIХ ĕмĕр]]те туçи мари чĕлхинче букварьсемпе чиркӳ кĕнекисене хатĕрленĕ. Кедров букварĕ ([[1867]]) чи чапли шутланать.
[[1866]] çулта Лондонра Матвей Евангелине туçи мари чĕлхипе пичетленĕ, ăна эстун тĕпчевçи Видеманн куçарнă. Çав çултах Мари Элпе [[Эстони]] литература кĕтесĕсенче кĕнекен 140 çуллă юбилейне палăртнă.
=== Çавăн пекех пăхăр ===
* [[Емангаши]]
== Вуламалли ==
| |||