Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçи: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
279-мĕш йĕрке:
СССР питĕ кирле чĕре тавар минерал тата промăçлă центрĕсене: [[Донец кăмрăк бассейне|Донбасс]], [[Кривой Рог чул тăпра бассейнĕ|Кривой Рог]], бассейнĕсене çухатнă. [[Минск]], [[Кейӳ]], [[Харьков]], [[Смулен]], [[Одесса]], [[Днепропетровск]] хуласене тăшман аллине панă. Ташман [[Ленинград хупăрлавĕ|Ленинграда хупăрланă]]. Украинăри тата Раççейĕн кăнтăрĕнчи апат-çимĕç тăвакан кирлĕ районсем тăван çĕршывăн центрĕнчен уйрăм пулса тăнă. Оккупациленĕ территорире миллион совет гражданĕ тăрса юлнă. Темиçе сĕр пин лăпкă пурнăç çыннине [[СССР гражданĕсене Германие ĕçе илсе кайни|Германи ĕçе хăваласа кайнă]]. Нимĕç çарне, çапах та, [[Санкт-Петербург|Ленинград]], [[Мускав]] тата [[Ростов-Тан-çинчи]] хуласем патĕнче чарса лартнă; «Барбаросса» планĕн стратеги тĕлĕсене пурнăçа кĕртеймен.
=== 1942 çулхи çуллахи-кĕрхи операцисем ===
{{Main|Харьков операцийĕ (1942)|Воронеж-Ворошиловград операцийĕ|Сталинград çапăçăвĕ}}
[[File:Second world war europe 1941-1942 map de.png|thumb|250px|right|Вăрçă ĕçĕсен 1941—1942 çç. картти]]
ĔÇХÇ хĕллехи тапăнăвĕнче вермахт чылай вăя çухатнă тесе СССР Аслă Çарпуçлăхĕ 1942 çулăн çуллахи-кĕрхи кампанинче çарсем умне пурнăçа кĕртмелле мар ĕç лартнă: тăшмана пĕтĕмпех аркатса çĕр-шывăн территорине тăшманран ирĕке кăлармалла. Вăрçăн тĕп пулăмĕсем кăнтăр-хĕвел анăç тĕлĕнче пулса иртнĕ: [[Крым фрончĕ|Крым фронтне]] аркатни, [[Харьков операцийĕ (1942)|Харьков операцин]] (12—25.05), [[Воронеж-Ворошиловград операцийĕ (1942)|Воронеж-Ворошиловград стратегиллĕ хӳтĕлев операцин]] (28.06—24.07), [[Сталинград çапăçăвĕ#Çапăçу пуçланать|Сталинградри стратегиллĕ хӳтĕлев операцин]] (17.07—18.11), Çурçĕр-Кавказ стратегиллĕ хӳтĕлев операцин (25.07—31.12) катастрофисем. Тăшман 500—650 çм тапăнса пырса, [[Атăл]] патне тухать, Тĕп Арамаçи ту хысакĕн пайне ярса илет.
Вăта тĕлĕнче пысăк операцисем пулса иртнĕ: [[Пĕрремĕш Ржев-Сычёв операцийĕ|Ржев-Сычёв операцийĕ]] (30.7—23.8), Хĕвел анăç фронт çарĕсен хирĕçле тапăнăвĕпе Сухиничи, Козельск районĕнче пĕрлешĕнсе (22—29.8), пурĕпе 228 232 çын пĕтнĕ<ref name="5_10_1">[http://www.soldat.ru/doc/casualties/book/chapter5_10_1.html Россия и СССР в войнах XX века — Потери вооруженных сил<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>); çаплах çурçĕр-хĕвел анăç тĕлĕнче: [[Любань операцийĕ|Любань тапăну операцийĕ]] (7.1—30.4), пĕрремĕш операцинче хупăрлава лекнĕ [[2-мĕш тапăну çарĕ|2-мĕш тапăну çарне]] хупăрлавран кăлармалли операципе пĕрлешĕнсе (13.5—10.7); пĕтĕмĕшле çухатусем — 403 118 çын<ref name="5_10_1"/>.
Герман çарĕшĕн лару-тăру хăрушла çаврăнма тытăнать: çухатусем Хĕрлĕ Çарĕнчен сахалтарах пулсан та нимĕçсен начартарах вăрçă экономики пĕтнĕ самолётсемпе танксене советсем пекех çĕнĕрен хăвăрт тавăрма пултарайман, çынсене çарта çав тери эффективлă мар усă курни хĕвел тухăçĕнчи дивизисене тулли тума паман, çакна пула вара хăш дивизисене улттăбатальонлă штата (тăххăрбатальонлирен) куçарма тивнĕ; сталинград тĕлĕнчи çапăçакан ротăсенче салтак шучĕ27 çынна (штатпа 180) çитнĕ. Унсăр пуçне, Раççейĕн Кăнтăрĕнчи операцисем хыççăн нимĕçсен унчен те вăрăм хĕвел тухăç фрончĕ татах тăсăлнă, нимĕçсен хӳтĕлев тачăлăхне тытма вăй та юлман. Фронтăн чылай пайне Германин тăмарĕсене — румынсен 3-мĕш тата йĕркеленекен 4-мĕш, 8-мĕш итал тата 2-мĕш венгр çарĕсене тăратнă. Çак çарсем ĕнтĕ çуллахи-кĕрхи кампанинчи вермахтăн ахилл кĕлли пулса тăраççĕ.
[[File:StalingradRus.jpg|thumb|right|250px|Совет салтакĕсем [[Сталинград]] патĕнче çапăçаççĕ. [[1942]] çулхи çулла.]]
[[1941]] çулхи [[утă, 3]] Сталин халăхран «[[Пĕтĕмпех фронт валли! Пĕтĕмпех çĕнтерӳ валли!]]» тесе ыйтнă; 1942 çулхи çулла тĕлне (1 çултан хăвăрт) [[СССР экономики]]не вăрçă çулне тăратнă.
Вăрçă пуçлансан СССР-та [[Тăван Çĕршывăн Аслă вăрçинчи СССР-ти эвакуаци|халăх, ĕç тăвакан вăйсене, йĕркелӳсене тата материал янтине пĕтĕмпех куçарма тытăннă]]. Çĕр-шывăн хĕвел тухăç районĕсене чылай предприятийе куçарнă (1941 çулăн 2-мĕш çурçуллăхĕнче кăна — 2600 яхăн), 2,3 млн выльăх ауçне илсе тухнă. 1942 çулăн пĕрремĕш çурçулĕнче 10 пин самолёт, 11 пин танк, 54 пин кĕпçе туса хатĕрленĕ. 2-мĕш çурçуллăхра 1,5 хут ытла нумай кăларнă. Пурĕпе 1942 ç. СССР стрелок хĕçпашалĕн мĕнпур тĕсне (револьверсăр тата пистолетсăр) 5,91 млн виçе, кĕпçепе миномётăн мĕнпур тĕсĕпе калибрне (авиаци, тинĕс тата танк/ХАУ тупписĕр) 287,0 пин виçе, танк тата ХАУ мĕнпур тĕсне 24,5 пин виçе, самолётсен мĕнпур тĕсне 25,4 пин виçе, çав шутра çапăçмалли 21,7 пин виçе кăларнă<ref>[http://www.soldat.ru/doc/casualties/book/chapter5_13_09.html Россия и СССР в войнах XX века — Потери вооруженных сил<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>[[Ленд-лиз]]па та çапăçу техникине чылай кăларнă.
СССР, Аслă Британи тата [[АПШ]] хушшинче килĕшӳсем тунă хыççăн 1941—1942 çç. китлĕре хирĕçле коалицин тĕшши пулса тăрать.
== Нимĕçсен оккупаци режимĕ ==
| |||