Википеди

Шут тытăмĕ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Интерактивная навигация по истории
← Унчченхи тӳрлетӳМалалли тӳрлетӳ →
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
ВизуальныйВикитекст
Xqbot (Сӳтсе яв | хушни)
24 264 тӳрлетӳ
п робот хушрĕ: hi:संख्या पद्धतियाँ; косметические изменения
5-мĕш йĕрке:
:''Тĕп статьйи [[Тăрăмлă шутлав йĕрки]].''
 
Тăрăмлă шутлав йĕркисенче пĕр хисеп паллиех ([[цифрă]]) хăйне çырса палăртнă чух тĕрлĕ шутлă пулать — çак [[хисеп разрячĕ]]нчен килет. Цифрăсене хăш вырăнта тăнине палăртса нумĕрлесси [[шумерсем]]пе [[вавилон]]сен тапхăрĕнче пуçланса кайнă; çакăн пекех нумерлессине индуссем те тытса пынă — куя япала этемлĕх тĕнчие питĕ мăнаç ĕç вĕçĕсене илсе тухать. Çакăн пек системăсем шутне хальхи [[вуннăллă шутлав йĕрки]] кĕрет, вăл пӳрнесемпе шутланинчен çуралать. Вăтам ĕмĕрсенче Европăра итали купсисенчен аталанса каять, лешĕсем çак шутсене мăсăльмансенчен туяннă пулнă.
 
Кашни тăрăмлă йĕркине пĕр хисеппе палăртаççĕ <math>b>1</math> ('''шутлав йĕркин тĕпĕ''' теççĕ ăна), вара кашни разрядри <math>b</math> виçесене юнашар çӳллĕ разрядри виçесемпе пĕрлештереççĕ. <math>b</math> тĕпĕллĕ шутлав йĕркине те '''''b''-иллĕ теççĕ'''.
13-мĕш йĕрке:
: <math>x = \sum_{k=0}^{n-1} a_k b^k</math>, ăçта <math>a_k</math> — '''цифрăсем''' ятлă тулли хисепсем, вĕсем çак танмарлăха юраççĕ <math>0 \leq a_k < b</math>.
 
Çакăн пек çырнинчи <math>b^k</math> кашни степĕнне '''разряд''' теççĕ, разрячĕсен аслăлăхне тата вĕсен тивĕçлĕ цифрăсене <math>k</math> кăтартаççĕ. Яланхиллĕ нульпе тан мар <math>x</math> хисепе ''b''-иллĕ кăтартнă чухнехи аслă цифри <math>a_{n-1}</math> <math>x</math> те нульпе тан мар пулмалла.
 
Эхер те урăхла вуланмасан (тĕслĕхрен, пĕтĕм цифрăсне хăй евĕр (уникаллă) çыру паллисемпе кăтартмасан), <math>x</math> хисепе ''b''-иллĕ цифрăсен умлă-хыçлăхĕпе çыраççĕ, сулахайран сылтăмалла разрячĕсем кĕçĕнленсе пыраççĕ:
 
: <math>x = a_{n-1} a_{n-2}\dots a_0.</math>
Тĕслĕхрен, ''çĕр виççĕ'' хисепе вуннăллăшутлав йĕркинче çапла çыраççĕ:
 
: <math> 103 = 1 \cdot 10^{2} + 0 \cdot 10^{1} + 3 \cdot 10^{0}.</math>
26-мĕш йĕрке:
* 2 — [[Иккĕллĕ шутлав йĕрки|иккĕллĕ]] ([[дискретлă математика|дискретлă математикăра]], [[информатика|информатикăра]], [[программăлани]]нче)
* 10 — [[вуннăллă шутлав йĕрки]]
* 16 — [[вунулттăллă шутлав йĕрки|вунулттăллă]] (ытларах [[программăлани]] ĕçĕсенче, çаплах [[шрифт]]сенче усă кураççĕ)
* 60 — [[утмăллă шутлав йĕрки|утмăллă]] ([[кĕтес виçисем|кĕтессене виçнĕ чух]], сăмахран, [[долгота|долготы]] тата [[широта|широты]])
 
== Хутăшла шутлав йĕркисем ==
'''Хутăш шутлав йĕрки''' <math>b</math>- виçеллĕ шутлав йĕркин пĕтĕмлетĕвĕ шутланать, çаплах хăй чух вырăнлă шутлав йĕрки ĕретне те кĕрет. Хутăш шутлав йĕркин тĕпĕ ӳссе пыракан <math>\{b_k\}_{k=0}^{\infty}</math> хисепĕсен <math>x</math> умлă-хыçлăхне [[йĕрĕллĕ комбинаци]]лле çыраççĕ:
:<math>x = \sum_{k=0}^n a_{k}b_k</math>, ăçта <math>a_{k}</math> коэффициенчĕсем (малтанхи пекех вĕсене ''цифрăсем'' теççĕ) хăшпĕр чараксене лартаççĕ.
 
39-мĕш йĕрке:
Хутăш шутлав йĕркинче чи паллă вырăнли — вăхăта талăк, сехет, минутă тата çекунтă хисепесемпе çырни. Кун чух ''d кун h сехет m минутă s çеккунтă'' <math>d\cdot 24\cdot 60\cdot 60 + h\cdot 60\cdot 60 + m\cdot 60 + s</math> çеккунтăна пĕлтерет.
 
=== Фибоначчи шутлав йĕрки ===
'''Фибоначчи шутлав йĕрки''' [[Фибоначчи хисепĕ]]сем никĕсĕпе тытăнса тăрать.
:<math>x = \sum_{k=0}^n f_k F_k</math>, ăçта <math>F_k</math> — Фибоначчи хисепĕсем — <math>f_k\in\{0,1\}</math>, çакăн чух <math>f_nf_{n-1}\dots f_0</math> çырнинче икĕ виçе умлă-хыçлă тĕл пулмаççĕ.
 
=== Факториаллă шутлав йĕрки ===
===Биномлă шутлав йĕрки===
=== Майя шутлав йĕрки ===
 
[[Майя тĕнчи|Майя]] 20-лĕ шутлав йĕркипе пурăннă, çапах та вĕсен пĕр кăларса пăрахни пулнă: иккĕмĕш разрядра 20 ступенĕ мар, 18 çеç пулнă, (17)(19) хыççăн тӳрех (1)(0)(0) кайнă.
 
== Тăрăмсăр шутлав йĕркисем ==
 
Тăрăмсăр шутлав йĕркисенчи виçе цифрăна палăртмасть, хисепре хăш выранта тăнинчен те килмест. Çак чух йĕрке цифрăсен вырăнĕн йĕркелĕхне хĕстерме пултарать, тĕслĕхрен, вĕсене аслинчен пуçласа кĕçĕнни еннеле вырнаçтарсаи лартса хурать.
 
=== Рим шутлав йĕрки ===
 
Рим йĕрки тăрăмсăр шутлав йĕркин канонлă тĕслĕхĕ пулать. Унта цифрăсен вырăнне латтин сас паллисемпе ĕçлеççĕ:<br /> I пĕлетĕвĕ 1,<br /> V — 5,<br /> X — 10,<br /> L — 50,<br /> C — 100,<br /> D — 500,<br /> M — 1000<br />
 
Тĕслĕхрен, II = 1 + 1 = 2<br />
кунта I символĕ 1 пулать, кирек епле вырăнта та.
 
Тĕплĕн каласан, рим йĕркийĕ пĕтĕмлех тăрăмсăр мар пулаймасть, мĕншĕн тесен пысăкраххинчен маларах ларакан пĕчĕкрех цифра, пысăккин шутне ӳкерет, тĕслĕхрен:
 
IV = 4, çав хушăрах:<br />
VI = 6
 
[[рим цифрисем]] вулăр.
 
=== Юлашки классен системи (ЮКС) ===
 
Хисепе Юлашки классен системи (йĕрки) [[модульпе танлаштарни|вычет]] пĕлтерĕвĕпе [[юлашкисен китай теореми]] çинче никĕсленет.
==== Хисепсене ЮКС йĕркинчен вуннăллă шутлава куçарасси ====
=== Штерн-Броко шутлавĕн йĕрки ===
 
'''Штерн-Броко шутлавĕн йĕрки''' — [[Штерн-Броко йывăçĕ]] тĕпĕпе пурлă вак хисепсене çырмалли меслет.
82-мĕш йĕрке:
* Яглом И., [http://kvant.mccme.ru/1970/06/sistemy_schisleniya.htm «Системы счисления»], [[Квант (журнал)|Квант]], №&nbsp;6, 1970.
* [http://www.tomsk.ru/Books/informatica/theory/chapter4/1_4_1.html Что такое система счисления?]
* [[SZTAKI Desktop Grid]]
 
[[Категори:Хисепсем]]
104-мĕш йĕрке:
[[gl:Sistema de numeración]]
[[he:שיטת ספירה]]
[[hi:संख्या पद्धतियाँ]]
[[hr:Brojevni sustav]]
[[ht:Sistèm nimewotasyon]]
Çăлкуç — «https://cv.wikipedia.org/wiki/Шут_тытăмĕ»