Википеди

Лексика: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Интерактивная навигация по истории
← Унчченхи тӳрлетӳМалалли тӳрлетӳ →
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
ВизуальныйВикитекст
Тӳрлетӗве ӑнлантарман
Wutsje (Сӳтсе яв | хушни)
64 тӳрлетӳ
п Правки 71.231.31.80 (обсуждение) откачены к версии SieBot
1-мĕш йĕрке:
'''???????Лексика''' ([[??гр.]] ''lexikos'' «?a???сăмах») — [[?e???чĕлхе]]??ре ??aусă ???????куракан ?a??????сăмахсен ???eйышĕ.
 
Лексика сăмаха тĕрлĕрен пĕлтерĕшпе калама пулать. Сăмахран, эпир «пĕтĕм халăх усă куракан лексика» тата «ятарлă лексика» теме пултаратпăр. Паллах, [[литература чĕлхи]]н лексики чи анлă усă куракан сăмахсене хăй йышне кĕртет, çап вăхăтрах уйрăм çынсем анчах усă куракан сăмахсене эпир ятарлă лексика тесе палăртатпăр. Лексика пĕр-пĕр писатель усă курнă сăмахсен йышне те пĕлтерет: П.Хусанкай лексики, С.Шавли лексики, С.Элкер лексики тата ыттисем те.
??????? ?a???? ?e??e??? ?e????e??? ?????? ??????. ?a??????, ???? «?e?e? ???a? ??a ??????? ???????» ???? «?????a ???????» ???? ?????????a?. ??????, [[?????????? ?e???]]? ??????? ?? ???a ??a ??????? ?a??????? ?a? ????? ?e????, ç?? ?a?a???? ???a? ç????? ????? ??a ??????? ?a??????? ???? ?????a ??????? ???? ???a?????a?. ??????? ?e?-?e? ???????? ??a ????a ?a?????? ????? ?? ?e??????: ?.???????? ???????, ?.????? ???????, ?.????? ??????? ???? ??????? ??.
 
Лексикăна [[лексикологи]]ре те, [[семасиологи]]ре те, [[ономасиологи]]ре те вĕренеççĕ. Сăмахсен йышне [[пуплев пайĕсем|пуплев пайĕсене]] пайласа пăхса тухасси [[морфологи]]ре пулса пырать. Лексика тӳрремĕнех обществăра пулса пыракан пулăмсене палăртать: çĕнĕ пулăмсене сăнарлама çĕнĕ сăмахсем çуралаççĕ е малтан усă курнă сăмахсене çĕнĕ пĕлтерĕш парса усă кураççĕ. [[Термин]]сем те çав шутах кĕреççĕ. Малтан термин шайĕнче çӳренĕ сăмах кайрантарах пурте усă куракан сăмахсен шутне кĕрсе каять: ''ана, катман, шит, тӳтрешке, йăран''.
??????a?? [[???????????]]?? ??, [[???????????]]?? ??, [[????????????]]?? ?? ?e????ççe. ?a?????? ????? [[?????? ???e???|?????? ???e????]] ??????? ?a??? ??????? [[?????????]]?? ????? ??????. ??????? ??????e??? ???????a?? ????? ??????? ???a????? ???a?????: çe?e ???a????? ?a??????? çe?e ?a?????? ç?????ççe ? ?????? ??a ????a ?a??????? çe?e ?e????e? ????? ??a ????ççe. [[??????]]??? ?? ç?? ????? ?e??ççe. ?????? ?????? ???e??? ç????e ?a??? ??????????? ????? ??a ??????? ?a?????? ????? ?e??? ?????: ''???, ??????, ???, ????????, ?a???''.
 
[[Литература чĕлхи]]н лексикипе юнашарах [[диалект]] (е [[вырăнти калаçу]]сен) лексики пуррине палăртаççĕ. Вырăнти калаçу сăмахĕсемпе çыравçăсемпе сăвăçсем хăйсен произведенисенче те анлă усă кураççĕ. Акă [[Илпек Микулайĕ]]н «Хура çăкăр» романĕнче çакăн пек [[диалектизм]]сене курма пулать: ''амитке, тӳлем, ситрет, луша, шатлăх, тӳсе, хăнтармак'' тата ытти те.
[[?????????? ?e???]]? ????????? ???????? [[???????]] (? [[???a??? ????ç?]]???) ??????? ??????? ???a???ççe. ???a??? ????ç? ?a???e????? ç????ça????? ?a?aç??? ?a???? ???????????????? ?? ???a ??a ????ççe. ??a [[????? ???????e]]? «???? ça?a?» ?????e??? ç??a? ??? [[??????????]]???? ????? ??????: ''??????, ?????, ??????, ????, ????a?, ????, ?a???????'' ???? ???? ??.
 
Лексика — уçă система тата çав вăхăтрах питĕ куçăмлă. Хăш-пĕр кивĕ сăмахсем чĕлхерсн тухса пыраççĕ, çĕннисем чĕлхене кĕрсе [[сăмах]]сен йышне хунатаççĕ. Чĕлхене çĕнĕрен кĕнĕ сăмахсем сăмах тăваслăх моделĕпе килешуллĕн пулса пыраççĕ, е вĕсене ют чĕлхерен çав хальлĕнех илме пултараççĕ: виски, офицер, мулла, пилот, космонавт тата ыттисем те. Çĕнĕ сăмахсем чĕлхене питĕ хăвăрт кĕме пултараççĕ: Уйăхпи, Сывлăмпи, Çăлтăрпи, Илемпи. Анчах та сăмахсем чĕлхерен тӳрех тухса ӳкмеççĕ, вĕсем малтан сайра усă куракан сăмахсен йышне лекеççĕ, унтан [[историзмсем]]пе [[архаизмсем]] пулса кайса чĕлхере чылай вăхăт хушши упранаççĕ, кайран пачах çухалаççĕ. Сăмахран, ''хăрт'' — вăрçă пуртти, айпăлта — çурма çаврака пуртă сăмахсем истори темипе çырнă илемлĕ произведенисенче кăна тĕл пулаççĕ; ант «тупа», хуç «хĕрес» сăмахсем чĕлхерен тухса ӳкнĕ тесен те юрать. Кивелнĕ сăмахсем çĕнĕрен вăй илсе чĕлхене каллех
??????? — ?ça ??????? ???? ç?? ?a?a???? ???e ??ça??a. ?a?-?e? ???e ?a?????? ?e?????? ????? ????ççe, çe?????? ?e????? ?e??? [[?a???]]??? ????? ??????ççe. ?e????? çe?e??? ?e?e ?a?????? ?a??? ?a????a? ?????e?? ????????e? ????? ????ççe, ? ?e???? ?? ?e?????? ç?? ?????e??? ???? ???????ççe: ?????, ??????, ?????, ?????, ????????? ???? ??????? ??. Çe?e ?a?????? ?e????? ???e ?a?a?? ?e?? ???????ççe: ??a???, ????a???, Ça??a???, ??????. ????? ?? ?a?????? ?e?????? ????? ????? ????ççe, ?e??? ?????? ????? ??a ??????? ?a?????? ????? ????ççe, ????? [[???????????]]?? [[??????????]] ????? ????? ?e????? ????? ?a?a? ????? ??????ççe, ?????? ????? ç?????ççe. ?a??????, ''?a??'' — ?a?ça ??????, ???a??? — ç???? ç?????? ????a ?a?????? ?????? ?????? ç???a ?????e ???????????????? ?a?? ?e? ????ççe; ??? «????», ??ç «?e???» ?a?????? ?e?????? ????? ???e ????? ?? ?????. ??????e ?a?????? çe?e??? ?a? ???? ?e????? ??????
тулли пĕлтерĕшпе кĕме пултараççĕ: тăлмач «куçаруçă», хурав «ответ», несĕл «ăру, йăх» тата ыттисем те.
????? ?e????e??? ?e?? ???????ççe: ?a???? «??ç???ça», ????? «?????», ???e? «a??, ?a?» ???? ??????? ??.
 
Чĕлхери сăмахсен йышне [[словарь]]сем палăртаççĕ, анчах та нихăш чĕлхере те сăмахсене пĕр çĕре пухнă пĕр пĕтĕмĕшле словарь çук.
?e????? ?a?????? ????? [[???????]]??? ???a???ççe, ????? ?? ???a? ?e????? ?? ?a??????? ?e? çe?? ????a ?e? ?e?e?e??? ??????? ç??.
 
==Литература==
==??????????==
* ???????Андреев ?Н.?А. ?a???Чăваш ????????????eлексикологийĕ. ?Ш., 1961;
* ??????Хальхи ?a???чăваш ????????????eлексикологийĕ. ?Ш.. 1973;
* ???????Сергеев ?Л.?П., ???????Котлеев ?В.?И. ?a???Чăваш ?e???чĕлхи. ?Ш., 1988. ???????????Современный ?????????чувашский ????????????литературный ????язык. ?Ч. 1.?Ч., 1990.
* Сергеев В.И. Хальхи чăваш литература чĕлхи: Лексика тата лексикологи. Семантика тата семасиологи. Ш.,2000.
* ??????? ?.?. ?????? ?a??? ?????????? ?e???: ??????? ???? ???????????. ????????? ???? ???????????. ?.,2000.
 
[[Category:???????????Лингвистика]]
 
[[ar:????معجم]]
[[da:Leksikon]]
[[de:Grundwortschatz]]
26-мĕш йĕрке:
[[eo:Leksiko]]
[[es:Lexicón]]
[[fa:??????واژگان]]
[[fr:Lexique]]
[[gl:Lexicón]]
[[he:???????לקסיקון]]
[[hr:Leksikon]]
[[io:Lexiko]]
41-мĕш йĕрке:
[[pl:Leksykon]]
[[pt:Léxico]]
[[ru:???????Лексика]]
[[sh:Leksikon]]
[[sl:Leksikon]]
[[uk:???????Лексика]]
Çăлкуç — «https://cv.wikipedia.org/wiki/Лексика»