Мари Эл: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

FlagLnk=Мари Эл ялавĕ|

CoALnk=Мари Эл гербĕ|

FSCtrWhat=Тĕп хули|

FSCtrNm=[[Йошкар-Ола]]|

'''Мари Эл''', — [[Раççей|Раççейĕн]] Европа пайĕн варринче вырнаçнă [[республика]]. [[Тĕп хула|Тĕп хули]] — [[Йошкар-Ола]]. Мари Эл шутне 3 распубликă хули, пĕр район хули, 14 район, 16 хула евĕр поселокĕ, 180 ял тăрăхĕ тата 1632 ял кĕрет.

 

Мари Эл çĕрĕ [[Тухăç-Европа айлăмĕ]]н тухăçĕнче, [[Атăл]]ăн вăтам юхăмĕнче вырнаçнă. Республикăн чылай территорийĕ Атăлăн сулахай çыранĕнче.

 

[[Ӳкерчĕк:Mary El map.png|thumb|350px|Мари Эл картти]]

 

Ресурсĕсем: [[торф]], [[тăм]], [[çурт-йĕр чулĕ]], [[акшар]] тата, кантăк тата силикат [[хăйăрĕ]], [[минерал çăлкуçĕ]]сем.

 

[[Климат]] вăтам континентлă, тăсăлуллă сивĕ хĕлпе ăшă çу. Çуллахи вăтам температура +18...20 °С. Чи шăрăх çанталăк — утăн варринче. Сывлăш +24...28 °С çити вĕриленет. Кĕркунне [[çанталăк]] нӳрĕк сивĕ, касăм çумăрлă, çиллĕ. Ирех [[шăн илни]]пе [[юр]] çуни те пулать. [[Чӳк]] — чи çи-тăвăл уйăхĕ. [[Хĕл]], яланхилле, чӳк уйăхĕнче тапранать. Хĕллехи вăтам температура −18...-19 °С. Чи сивĕ уйăх — [[кăрлач]]. Мари Эл Республикинче тĕрлĕ тĕслĕ хĕллехи спортпа: [[йĕлтĕр]]пе, [[коньки]]пе хăтланма ансат. [[Çуркунне]], пĕтĕмĕшле, сивĕрех типĕ.

 

Мари Эл тайга ай йăрăмĕнче вырнаçнă. [[Тăпра]] ытларах çаран-кĕллĕ, шурлахлă, синкер вăрман. [[Хутăш вăрман]]ĕ ([[хыр]], [[пихта]], [[чăрăш]], [[хурăн]]) 50 % ытла территоринче (анăçпа вар районĕсенче) ешерет. Юханшыв айлăм тăрăхĕсенче — [[юман-çăка вăрманĕ]]сем. [[Кашкăр]], [[упа]], [[тилĕ]], [[пăши]], [[çӳлевĕç]], [[хăнтăр]], [[каюра]] тата урăх чĕрчун тĕл пулать.

 

Мари Эл çĕрĕнче— [[Мари Чодра]] наци паркĕ, çутçанталăк управĕ [[Мăн Кокшага (çутçанталăк управĕ)|Мăн Кокшага]].

 

Халăх йышĕ — 711 540 çын ([[2006]]), 728 000 ([[2002]]). Халăх йышлăхĕ — 30,4 çын/çм² ([[2005]]), хула халăхĕн шайĕ — 63,1 % ([[2005]]).

 

Республикăра çын тĕкĕнмен тайга çут çанталăкĕ сыхланса юлнă, кунта республикăри хула тата кӳршĕ çĕрсенчи халăх чунна кантарма килет. Çуран çулçӳрев, ут маршручĕ чылай, кулленех шыв тăрăх байдаркăпа [[Мăн Кокшага|М. Кокшага]] анаççĕ , кӳлĕсем ([[Яльчик]], [[Таир]]) тата юханшывсем çинче кану çурчĕсене, санаторисене тата çуллахи лагерьсене туса лартнă.

 

Мари Элре [[вырăссем]] (47,5%), [[марисем]] (42,9%), [[тутарсем]] (6,0%) тата урăх [[халăх]] пурăнать.

 

Йошкар-Олапа [[Волжск]] хулисенче, çаплах Йошкар-Ола хутлăхĕнче тата республикăн анăç çĕренче [[вырăссем]] чылайрах. Ялсенче мари халăхĕ йышлă, Туçи Мари районĕнче — туçи марисем, весем чĕлхепе те, культурипе те йăлăм марисенчен уйрăлса тăраççĕ. Звенигово районĕнче темиçе чăваш ялĕ вырнаçнă.

 

# Йошкар-Ола 253.407

# Волжск Юлсер-Ола 58.046

* ял: 1632

 

{{Main|Мари Эл кун-çулĕ}}

[[Финн-укăр йăхĕсем]] хальхи Раççейĕн анăçри, çурçĕрти тата варринчи территоринче сĕм тахçанах пурăннă. Мари Эл çĕрĕнче пирĕн эрăччен пĕрремĕш пинçуллăх вăхăтĕнчи археологи япалисем тупнă. Çапла, çармăс çырăвĕпе (тиште) хуçалăх ĕçĕсенче çех усă курнă, тутар çыру çăлкуçĕсене Хусана илнĕ чух çунтарса янă, çавăнпа Вăтам Атăлçи кун-çулĕн пур çыру пĕлтерӳлĕхне вырăс чĕлхипе çырнă.

[[ko:마리옐 공화국]]

[[kv:Мари Эл]]

[[lv:Marijela]]

[[mhr:Марий Эл]]