Нимĕçсем: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни

Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
п робот улăштарчĕ: en:German people
Тӳрлетӗве ӑнлантарман
1-мĕш йĕрке:
[[Ӳкерчĕк:Pre Migration Age Germanic.png|thumb|right|250px|Герман йăхĕсем [[100]][[400]] çулсем тапхăрĕнче. [[Пшевори культуриэтеплĕхĕ]] сарăлнăсаралнă вырăнĕ: кăнтăр Польша, кунта сĕм ĕлĕк герман тата славян йăхĕсем пурăннă.]]
'''Нимĕçсем''' ([[нимĕç чĕлхи|ним.]] ''Deutsche''), — [[Германи]]ре пурăнакан, нимĕçле калаçакан [[халăх]].
 
33-мĕш йĕрке:
[[Ӳкерчĕк:Imperial Circles-2005-10-15-en.png|thumb|right|[[Таса Рим империйĕ]], 1512 çул.]]
Нимĕç этносĕн нĕсĕлĕсен шутне [[алемансем]], [[баварсем]], [[франксем]], ''саксы'', [[лангобардсем]], ''маркомансем'', ''готсем'', [[неметсем]], [[швабсем]] тата ытти герман йăхĕсем тата также [[кельтсем]]пе [[ретсем]] кĕреççĕ. Вăтам ĕмĕрсенче çак йăхсем хальхи Германи территорине йышăнса пурăннă пулнă. Герман наци аталанăвĕн ĕçне [[славянсем]] те хутшăннă. Германин пысăк пайĕнче славянсем (ободритсем, вагрсем) пурăннă.
 
Франксен империне [[843]] çулта аркатсан, [[Тухăç-Франк патшалăхĕ]], [[X ĕмĕр]]те вăл Тевтон герман йăхĕ ячĕпе палăрнă).
Нимĕçсен хăйсен ячĕ, deutsch (дойч), teutā индоевропă сăмахĕнчен тухать, «халăх» тени пулать. Халĕ французсем, италисемпе испансем вĕсене алеманнсем (алеман йăхĕ), финнсем — саксем, славянсемпе венгрсем — нимĕçсем (немет йăхĕ), акăлчансем — германсем (german) тесе чĕнеççĕ.
 
Вăрах вăхăт Германи хăй тĕллĕ феодал çĕрĕсене пайланса тăнă, çавăнпа та паянкуна çитиех кунта швабсем, баварсем, саксонсем, франконсем тата ытти ятсем те сыхланса юлнă. Германи çĕрĕсене пуçтарас ĕçре тĕп рольне [[XIX ĕмĕр]]ĕн иккĕмĕш пайĕнче хăватлă Прусси патшалăхĕ вылянă.
 
Нимĕç йăхĕсем пĕтĕмпех [[1871]] çулта çĕрĕсене пĕрлештернĕ хыççăн пĕр наци пулса тăраççĕ. [[Индустриализаци]] тата унпа çыхăннă халăх хуласене куçăнни те тĕрлĕ çĕрсенчи этноссен уйрăмлăхĕсене якатнă.
 
== Хуçалăх йăла-йĕркисем ==
Çурт-йĕр тăвасси енĕпе классикă каркаслă(фахверк çурчĕ) çуртсем, готикă соборĕсем. Фахверкăллă пӳртсем хуласенче те тĕл пулаççĕ.
 
4 тĕслĕ ял пӳрчĕсем:
* Аялти нимĕç пӳрчĕ — пĕр хутлă, каркаслă, пӳлĕмĕсем — пĕр тăрă айĕнче, ăшăтма вучахпа усă курнă, 19 ĕмĕрте кăмакапа (каминпа) ăшăннă.
Йӗрке 46 ⟶ 50:
* [[Баден-Вюртемберг]] çĕрĕнче — шварцвальд пӳрчĕ, вăтам нимĕçпе альпи варринчи евĕр.
Вырăнти уйрăлусем сĕтел-тенкелре те курăнаççĕ: çурçĕрте илмлетӳре ытларах касса туни пулать пулсан, кăнтăрта — çырса тунисем чылайрах.
 
Нимĕç йăлиллĕ тум-тир тĕсĕ 16-17 ĕмĕрсенче çирĕпленнĕ, кайран вара 19 ĕмĕрте усă курма пăрахнă. Хĕрарăмсем корсажсем, кофтăсем, тĕрлĕ вăрăммăшлĕ юбкăсем, передники, хул çинчи тутăрсем, Çӳлти Баварире — платье. Арçынсем кĕпесем (рубахи), кĕске тата тăсăл йĕмсем, кĕске хул кĕпесем, жилетсем тăхăнса çӳренĕ, мăй тутăрĕсем çыхнă. Ура пушмакĕсем — сăран пушмакĕсем пряжками, атăсем, сайра — йывăç пушмаксем пулнă. Каярахпа кăнтăр енче тироль тумĕ хисепе тухать — кĕске йĕмсем на подтяжках, шурă кĕпе, хĕрлĕ тĕслĕ кĕске хуллă кĕпе, чĕркуççи тарин чăлха, туфльă, кайăк тĕкĕллĕ шлепке.
Апат-çимĕçĕ — хуçалăх тĕсĕсенчентĕсĕнчен килет. Çурçĕр енче — [[çĕрулми]], ыраш çăкăрĕ, кăнтăр енче — çăнăхран пĕçернĕ çимĕçсем, лапша, клецки, тулă çăкăрĕ. Сосискăсемпе тултармăшсем (кăлпассисем) нимĕçсен пĕрлĕх апат-çимĕçĕсем. Халăх ĕçекен классикăллă шĕвекĕ — сăра. Уяв çимĕçĕ — сысна пуçĕ, сысна какайĕ, хур какайĕ, карп, йӳçетнĕ купăста, çăнăхран пĕçернĕ нумай çимĕçсем — тортсем, пĕренĕксем, печенисем.
 
== Уявсем ==
Тĕп уявĕсем — [[Раштав]]па [[Çĕнĕ Çул (уяв)|Çĕнĕ Çул]]. [[Кăрлач]]ра,[[ нарăс]]ра карнавалсем (тĕслĕхрен, [[Кёльн карнавалĕ]]) иртереççĕ.
 
[[Вальпурги каçĕ]] — чи паллă авалхи уяв, çĕр пуянлăхне халалласа тăваççĕ. Вальпурги каçне ешерекен çуркуннене асăнса [[ака, 30]] çĕрле уявлаççĕ.
 
Вальпурги каçĕн ячĕ таса Вальпурги, Уимбурнă монахини ятĕнчен куçнă. Монахиньă Англирен Германие [[748]] çулта мăнастыре никĕслеме, уçма килнĕ. Вăл [[нарăс, 25]] [[777]] çулта [[Хайденхайм]]ра çĕре кĕнĕ. Пурнăçĕнче ăна хисепленĕ, вилнĕ хыççăн таса вырăнне хума тытăннă. Рим тĕнĕн таса çыннисен шутĕнчи уяв кунĕ — [[çу, 1]].
 
Вăтам ĕмĕрсенче тĕшмĕш ĕненĕвĕпе, Вальпурги каçĕнчи тухатмăш карчăкĕсен ĕçкĕ-çикĕ иртĕхĕсене пĕтĕм Германире, [[Скандинави]]ре пуçтарăннă. Çав тухатмăш карчăксем шăпăрсем çине утланса ларса ту тăррисем çине вĕçсе çитнĕ, унта вĕсем демонсемпе, мурсемпе ĕçнĕ-çинĕ, ташланă, аскăннă.
 
[[Вальпурги каçĕ]] пекки Америкăра [[Хеллоуин]] шутланать.
 
== Тĕнĕ ==
Йӗрке 70 ⟶ 78:
* [[Швабсем]]
* [[Прусаксем]]
 
== Раççей нимĕçĕсем ==
Нимĕçсем раççей наукипеăслăлăхĕпе культуринеэтеплĕхне нумайчылай ӳсĕм кӳнĕ. Нумайăшĕсем патшалăх тата çар-вăрçă хĕсметĕсенче тăнă.
 
Тĕп статья: ''[[Раççей нимĕçĕсем]]''.
Йӗрке 92 ⟶ 101:
{{stub}}
 
[[Категори:Нимĕç чĕлхи]]
 
[[Категори:Германи]]
[[Категори:Герман халăхĕсем]]