Туçи Çармăс районĕ: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
п «Мари Элĕн Туçи Мари районĕ» «Мари Элĕн Туçи мари районĕ» çине куçарнă |
Тӳрлетӗве ӑнлантарман |
||
1-мĕш йĕрке:
[[Ӳкерчĕк:Mary El map.png|thumb|320px|Мари Эл республики]]
'''Туçи Мари районĕ''', — [[Мари Эл]]ĕн кăнтăр-хĕвеланăç енче вырнаçнă [[район]]. [[Чăваш Енĕн Муркаш районĕ]]пе юнашар вырнаçнă. Администраци [[Чикмĕ]] хулинче вырнаçнă.
Район лаптăкĕ — 1730 çм² е 173000 [[га]].
Районăн сылтăм çыран пайĕ (Туçи енĕ) сăртлă таткаланса пĕтнĕ çĕр пулать Атăла юхса кĕрекен: [[Сăр (юханшыв)|Сăр]], [[Сумка (Атăл юппи)|Сумка]], [[Мăн Юнка (юханшыв)|Мăн Юнка]], [[Кĕçĕн Юнка (юханшыв)|Кĕçĕн Юнка]], [[Кĕçĕн Сундырка (юханшыв)|Кĕçĕн Сундырка]], [[Мăн Сундырка (юханшыв)|Мăн Сундырка]] шывĕсене палăртмалла.
=== Пурăну вырăнĕсем ===
* [[Чикме]]
* [[Еманкаши]] чиркӳ ялĕ
* [[Çĕнĕ Слобода (Мари Элĕн Ту мари районĕ)|Çĕнĕ слобода]]
== Тавралăхĕ ==
'''Туçи мари районĕ''' [[Мари Эл]] республикин кăнтăр-анăçенче вырнаçнă, [[Мари Элĕн Юрин районĕ|Юринпа]] [[Мари Элĕн Килемар районĕ Марий Эл|Килемар районĕсемпе]], анăçра [[Чулхула облаçĕ]]н, [[Чулхула облаçĕн Воротын районĕ|Воротын районĕпе]], кăнтăр енче [[Чăваш Ен]]пе чикĕ тытать. Районăн чылай пайĕ [[Атăл]]ăн сылтăм çыранĕнче, хăш çĕрĕсем Атăлпа [[Ветлуга (юханшыв)|Ветлугăн]] сулахай енче выртаççĕ.
==Халăхĕ==
[[2002]] çулхи халх çыравĕпе, кунта 29 203 çын пурăннă, çав шутра [[марисем]]: 25 627 (87,7%), [[вырăссем]]: 3210 (11%), [[чăвашсем]]: 207 (0,7%) тата урăххисем: 159 çын.
== Этеплĕхĕпе çутĕçĕ ==
Туçи мари чĕлхи Мари Эл республикинче патшалăх статусĕнче шутланать. Пĕрремĕш литература ĕçĕсене çак чĕлхепе ХVIII ĕмĕрĕн вĕçĕнче хайланă. Вĕсене Чун-чĕмлĕх Православи шкулĕсенче [[Хусан]]па [[Чулхула]]ра вĕренекенсем çырнă.[[ 1767]] çулта пичетленĕ сăвви халиччен упранса юлнă. Ăна ода стилĕпе II Кĕтерне арăм-патша Хусана пыни пирки ăсталанă.
[[1821]] çулта Петербург хулинче туçи мари чĕлхипе пĕрремĕш Евангели пичетрен тухать.
Туçи мари чĕлхин пĕрремĕш грамматики [[1844]] çулта [[Финлянди]]ре тухать. Унăн автăрĕ[[ Матиас Алексантери Кастрен]] ([[1813]]-[[1852]]).
Ăна латтинла çырнă. [[ХIХ ĕмĕр]]те туçи мари чĕлхинче букварьсемпе чиркӳ кĕнекисене хатĕрленĕ. Кедров букварĕ ([[1867]]) чи чапли шутланать.
[[1866]] çулта Лондонра Матвей Евангелине туçи мари чĕлхипе пичетленĕ, ăна эстун тĕпчевçи Видеманн куçарнă. Çав çултах Мари Элпе [[Эстони]] литература кĕтесĕсенче кĕнекен 140 çуллă юбилейне палăртнă.
==Истори==
Йӗрке 9 ⟶ 32:
==Культура==
Районта пурĕ 38 [[шкул]]. Вĕсенчен пуçламăш шкулсем 16, пĕтĕмĕшле вĕренӳ шкулĕсем — 9, [[вăтам шкул]]сем — 13. Çавăн пекех 2 кĕвĕ шкулĕ, 12 [[ача-пăча сачĕ]], 38 клуб, 26 [[вулавăш]], [[Н.В. Игнатьев ячĕллĕ литературăпа ӳнер музейĕ]], [[Туçи мари республика театрĕ]], ДЮСШ, 14 [[спортзал]], 22 [[стадион]], 27 спорт площадки, «Наргиз» турбаза, 3 [[пульница]], 5 тухтăр амбулаторийĕ, 33 [[фельдшерпа аккушер пункчĕ]] пур.
== Вуламалли ==
* Андрей Курбский, "История о великом княжестве Московском".
* Юадаров К. Г., "Горномарийский язык".
== Каçăсем ==
*[http://www.12rus.ru/List/22/489/ Района çырса кăтартни]
{{stub}}
| |||