Çырулăх: версисем пӗр-пӗринчен уйрӑлса тӑни
Контента кӑларса петӗмӗр Контента хушрӑмӑр
Тӳрлетӗве ӑнлантарман |
Тӳрлетӗве ӑнлантарман |
||
2-мĕш йĕрке:
== Çын чĕлхисен çырулăхĕн тĕсĕсем ==
* '''[[Идеографиллĕ çыру|Идеографи]]''' ([[пиктографиллĕ çыру|пиктографи]]) — пĕлтерĕшĕпе çыхăннă çыру палли
* '''Фоноидеографиллĕ''' — пĕлерĕшĕпе те, сасăлăхĕпе те çыхăннă çыру палли
** '''[[Логографиллĕ çыру|Логографиллĕ]]''' — çыру паллийĕ пĕр сăмаха пĕлтерет
** '''Морфемăллă''' — çыру паллийĕ [[морфема|морфемăна]] пĕлтерет («[[Китай çырулăхĕ]]»)
* '''[[Фонетикăллă çыру|Фонетикăллă]]''' — çыру палли пĕр пĕлтерĕш сасси çумне çыхăннă
** '''[[Сыпăклă çыру|сыпăклă (силлаби)]]''' — кашни çыру пали пĕр сыпăка палăртать. Уйăраççĕ:
*** '''харпăр сыпăклă çыру''' — пĕрешкел уçăсăр саслă, анчах тĕрлĕ уçă сасăллă сыпăксене тĕрлĕ паллăсемпе çыраççĕ (тĕслĕхрен, япон [[кана|кани]]);
*** '''[[абугида]]''' — çакăн пек сыпăксемпе пĕр тĕплĕ паллăн улшăннă хормисене (сăмахран, [[эфиоп çырăвĕ]]) тата/е хушма паллăсемпе ([[инди çырăвĕ]])
** '''[[Консонантăллă çыру|консонантăллă]]''' ([[квазиалфавитлă çыру|квазиалфавитлă]]) — çырура [[уçăсăр сасă]]сене çеç палăртаççĕ. При своем развитии такие системы письма, как правило, обогащаются системами [[огласовка|огласовок]], в которых с помощью диакритических или дополнительных знаков можно обозначать [[гласные]]
** '''[[Консонант вокаллă çыру]]''' — сас паллисемпе [[уçăллă сасă|уçăллă сасăсене]], çаплах [[уçăсăр сасă|уçăсăр сасăсене]] те палăртаççĕ; çырура çак тивĕçпе ĕçлеççĕ: «пĕр [[графема]] (çыру палли) — пĕр [[фонема]]».
'''[[Алфавит]]сем''' тесе çирĕп виçеллĕ алфавитлă йĕркелĕх паллисемлĕ фонетикăллă çырулăхсене палăртаççĕ. Алфавитсен паллисене [[сас палли]]сем теççĕ.
== Çырулăхăн тĕп тĕсĕсем ==
[[Image:WritingSystemsOfTheWorld.png|thumb|500px]]
=== Çывăх Тухăçпа Вăтаçĕр тавралахĕн авалхи çырулăхĕсем ===
* [[Авалхи икĕпат çырăвĕ]]
** [[Мероит çырăвĕ]]
* [[Савăл çырулăхĕ]]
** [[Шумер чĕлхи| Шумер]]
** [[Аккад чĕлхи| Аккад]]
** [[Элам чĕлхи| Элам]]
** [[Хуррит савăл çырулăхĕ]]
** [[Урарту чĕлхи| Урарту]]
** [[Хетт иероглифлĕхĕ| Хетт]]
** [[Авалхи Перси чĕлхи|Авалхи Перси]]
* [[Элам чĕлхи|Элам иероглифлĕхĕ]]
* [[Луви чĕлхи| Луви иероглифлĕхĕ ]]
* [[Крит çырăвĕ]] тата унăн несĕлĕсем — [[А йĕрĕллĕ çыру]],[[Б йĕрĕллĕ çыру]], [[Кипр-миной çырăвĕ]], [[Кипр çырăвĕ]]
=== Семитлă (сасăллă) çырăвĕ тата унăн несĕлĕсем (грексенне шута илмен) ===
* [[Пайпăл çырăвĕ]]
* [[Протоханааней çырулăхĕ]]
* [[Протосинай çырулăхĕ]]
* [[Угарит алфавичĕ]] (савăл çырулăхĕ)
* [[Финики çырулăхĕ]]
** [[Ибери çырăвĕ]]
** [[Авалхи Ливи çырăвĕ]] (нумиди)
*** Тифинаг
*** [[Турдетан çырăвĕ]]
*** шифăрне уçайман гуанча çырăвĕ
** Карфаген çырăвĕ
* [[Арамей çырулăхĕ]]
** [[Еврей алфавичĕ]] (тăваткаллă)
** Самарити алфавичĕ
** Сири çырăвĕ (серто, эстрангело, несториан)
** [[Арап алфавичĕ]]
*** [[Джави]] — [[Малайзи]]пе [[Индонези]]
** [[Уйгур çырăвĕ]]
*** [[Монгол çырăвĕ]]
* [[Кăнтăр арави çырăвĕ]]
** [[Эфиоп çырăвĕ]]
* [[Кĕçĕн Ази алфавичĕсем ]]
==== Семит евĕрлисен сĕмĕпе аталаннă çырулăхсем ====
* [[Орхон рунисем]] (тĕрĕк)
** [[Пăлхар рунисем]]
** [[Венгр рунисем]]
** [[Иссык çырăвĕ]]
* [[Тана]] ([[:en:Tāna|Tāna]]) (габули тана) [[мальдив чĕлхи]], [[XVII ĕмĕр]]тен арап сĕмĕ айĕнче.
=== Грек алфавичĕ тата унăн тĕпĕпе çуралнă алфавитсем ===
* [[Грек алфавичĕ]]
* [[Итали алфавичĕ]]
** [[Этрус алфавичĕ]]
** [[Латтин алфавичĕ]]
* [[Кăпт çырăвĕ]]
* [[Готт çырăвĕ]]
* [[Кириллица]]
==== Грек евĕрлисен сĕмĕпе аталаннă çырулăхсем ====
* [[Глаголица]]
* [[Рунăсем]] (герман)
* [[Эрмен алфавичĕ]]
* [[Грузин çырăвĕ]]
* [[Агван çырăвĕ]]
=== [[Инди çырăвĕ]] (сыпăклă) ===
* [[Кхароштхи]]
* [[Брахми]]
** [[Деванагари]]
** [[Бенгали алфавичĕ]]
** [[Тибет çырăвĕ]]
** [[Тохар çырăвĕ]]
** [[Мон çырăвĕ]]
** [[Бирма çырăвĕ]]
** [[Тай çырăвĕ]]
** [[Кхмер çырăвĕ]]
** [[Лаос çырăвĕ]]
** [[Кави]] (авалхи яван çырăвĕ)
** [[Тагал çырăвĕ]]
=== Китай çырăвĕ тата унăн несĕлĕсем ===
* [[Китай çырăвĕ]]
* [[Япон чĕлхи|Япон сыпăклă çырăвĕ]]
** [[Хирагана]]
** [[Катакана]]
* [[Чжурчжэнь çырăвĕ]]
* [[Кидань çырăвĕ]]
* [[Тангут çырăвĕ]]
* [[Чжуан çырăвĕ]]
* Корей çырăвĕ ([[Хангыль]])
== Вуламалли ==
| |||