Эдинбург

Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Эдинбург (пĕлтерĕшсем) пăхăр.

Эдинбу́рг (акăл. и акăлч.-шотл. Edinburgh — [ˈɛdɪnˌbrə] пек вуланать, гэл. Dùn Èideann — [tuːn ˈeːtʃən] пек вуланать) — Шотланди тĕп хули, калăпăшĕпе иккĕмĕш хула, пĕр ятлă облаçĕн администраци центрĕ.

Ялав Герб Патшалăх Аслă БританиАслă Британи Регион ШотландиШотланди Тăрăх Сити-оф-Эдинбург Координатсем 55°57′00″ с. ш. 03°11′55″ з. д. Шалти пайлану 21 администрациллĕ тăрăх Лорд-мэр Роджер Люмонт Никĕсленĕ XVII ĕмĕр Лаптăк 118 çм² Центр çӳллĕшĕ 47 м Йышлăх 4140 çын/çм² Этнохороним эдинбургсем Вăхăт тăрăхĕ UTC+0, çулла UTC+1 Телефон кочĕ +44 131 Почтă индексĕ EH1-EH13, EH14, EH15-EH17 Автомобиль кочĕ SA-SJ Официаллă сайчĕ http://www.edinburgh.org/ (акăлч.)

Шотландин тухăç тинĕс хĕрринчи (Вăта Шотланди айлăмĕн çĕрĕнче) Ферт-оф-Форт кӳлмекĕн кăнтăр çыранĕнче вырнаçнă. 1437 çултанпа Шотланди тĕп хули.

Хулара Эдинбург университечĕ вырнаçнă. Эдинбург районĕсене — Ватă хулапа Çĕнĕ хулана — 1995 çулта ЮНЕСКО йĕркеленӳлĕхĕн Тĕнче кăнарлăхĕ йышне кĕртнĕ. 2001 çулхи халăх çыравĕпе, Эдинбургра 468 070 çын пурăннă.

Çурлара хулара тĕнчипе паллă пысăк темиçе темăллă Эдинбург фестивалĕ иртет. Çак вăхăта хулари халăх йышĕ çулçӳревçĕсем пухăннипе икĕ хутчен ӳсет. Туллипе каласан, Эдинбурга çулсерен 13 млн яхăн çулçӳревçĕ килсе курать, çакна пула вăл Аслă Британире (Лондон хыççăн) иккĕмĕш çулçӳрев паллă вырăнĕ шутланать.

Этимологи

Хула ячĕ Гододин патшалăхĕнчи авалхи бриттсен çĕрĕнче ларнă Din Eidyn бретон карманĕнчен— Эйдин карманĕ — пулса тухать.

Мăн Эдинбург карманĕн сăнĕ.

VI ĕмĕрте анкăл-саксăсем кельт территорине çĕнтерсе илсен, кармана çĕнĕлле Edin-burh теме тытăннă. Хăшпĕр тĕпчевçĕсем шутланипе, çак палăрту Эдвин карманĕ тени пулать (Edwin’s fort), тĕпĕнче VII ĕмĕрте астулра ларнă Нортумбри патшин Эдвинăн ячĕ выртать, пулас. Çапах та, çакăн пек шухăшлани тĕрĕсех мар пуль, меншĕн тесен ячĕ Эдвин тăрăна керичченех улшăннă пулнă.

Кун-çулĕ

Эдинбург вăтамĕмĕрлĕхри XIV ĕмĕр картти çинче (çӳлти сулахай кĕтесре)

Паллă янташсем

Тони Блэр

Ширли Мэнсон

• Ширли Мэнсон (1966) — вокал, гитара, текстсем тата Garbage ушкăнăн пичĕ-сăнĕ
• Александр Белл (1847—1922) — ăслайçă, телефоние никĕс хураканĕ
• Тони Блэр (1953) — Асла Британи премьер-министрĕ
• Дойг Питер) — британи ӳнерçи, асамлă реализмра ĕçлет
• Инглис Генри Дэвид (1795—1835) — акăлчан çыравçи
• Сэр Артур Конан Дойл (1859—1930) — паллă çыравçă, Шерлок Холмс çинчен детектив романĕсен авторĕ
• Сэр Шон Коннери (1930) — паллă киноартист тата продюсер, Джеймс Бонд рольне выляканĕ
• Джеймс Клерк Максвелл (1831—1879) — физик, классика электродинамика пайне никĕслекенĕ
• Джон Нокс (1513—1572) — тĕн ĕçченĕ, Шотландире пресвитери чиркĕвне йĕркелекенĕ
• Джоан Роулинг (1965) — хальхи çыравçă, Гарри Поттер çинчен романĕсен авторĕ
• Сэр Вальтер Скотт (1771—1832) — тĕнчипе паллă çыравçă
• Адам Смит (1723—1790) — экономист, хальхи экономика теорине никĕслекенĕ
• Мюриэл Спарк (1918—2006) — паллă британи хĕрарăм-романист
• Роберт Льюис Стивенсон (1850—1894) — çыравçă тата сăвăç, приключени романĕсемпе повеçсен авторĕ
• Мария I Стюарт (1542—1587) — Шотланди арăм патши
• Ирвин Уэлш (1958) — хальхи палла çыравçă
• Джеймс Хаттон (1726—1797) — натуралист-геолог, плутонизма никĕслекенĕ
• Давид Юм (1711—1776) — философ, шотланди Çутĕç ĕçченĕ

Климат

Климат таблици	Кăрлач	Нарăс	Пуш	Ака	Çу	Çĕртме	Утă	Çурла	Авăн	Юпа	Чӳк	Раштав	Çулта
Кунри чи çӳллĕ вăтам температура (°C)	6.2	6.5	8.7	11.1	14.2	17.3	18.8	18.5	16.2	13.2	8.1	6.9	12.1
Кунри чи пĕчĕк вăтам температура (°C)	0.3	0.0	1.5	3.1	5.7	8.7	10.3	10.2	8.4	5.9	2.1	0.9	4.8
Вăтам нӳрĕк (мм)	57	42	51	41	51	51	57	65	67	65	63	58	668
Çумăрлă кунсен вăтам шучĕ	17.2	13.6	16.2	14.0	14.4	13.3	13.1	15.2	16.5	16.7	16.3	16.3	182.8

Халăх

Эдинбургри халăх йыш улшăнăвĕ 1755 — 2005 çç. тапхăрĕнче
1755	1791	1811	1821	1831	1841	1851	1861	1871	1881	1891
57 195	81 865	82 624	112 235	136 054	138 182	160 511	168 121	196 979	228 357	261 225
1901	1911	1921	1931	1951	1961	1971	1981	1991	2001	2005
316 837	320 318	420 264	439 010	466 761	468 361	453 575	425 575	418 914	448 624	457 830

Халăх çыравĕпе Эдинбургра 2001 çулта 448 624 çын пурăннă. 2005 çулта çак шут, Шотланди граждан тытăмĕн тĕп департаменчĕн хаклавĕпе, 457 830 çынна çитет, çав шутран 48 % (220 094 çын) арçын тата 52 % (237 736 çын) — хĕрарăм.

Экономика

Шотланди Банкĕн пуç оффис çурчĕ

Эдинбург — Аслă Британин экономика енчен вăйлă аталаннă районсенчен пĕри. Экономика ӳсĕмĕ 1999 çулта пуçланать, ун чухне Шотланди парламентне çĕнĕрен йĕркеленĕ, çакăн хыççăн хулара правительство çурчĕсене нумай туса хунă, халăх валли чылай ĕç вырăнĕ тупăннă.

Эдинбургăн чи мала аталаннă экономики — сфера услуг, тĕплĕнрех çулçӳревлĕх, банк ĕçĕ, çутĕç тата кăткăс технологисем. 1695 çулта Шотланди парламенчĕн йышăнăвĕпе Шотланди Банкне йĕркеленĕ. Халĕ вăл HBOS холдинг компанине кĕрет, унăн пуç офисĕ Эдинбургра вырнаçнă. Шотланди патша банкне патша хушăвĕпе 1747 çулта никĕсленĕ, паянкун вăл пасар капитализаципе тĕнче рейтингĕпе пиллĕкĕмĕш вырăнта шутланать.

Caledonian Brewery сăра пĕçерекен савучĕ

Транспорт

диспетчер турулĕ

Тулли статья: Эдинбургăн транспорт системи Эдинбург — Шотландин тĕп транспорт çыххи тата хĕвеланăç-вăта пайĕн чукун çул центрĕ.

Этеплĕх

Тăванлă хуласем

Ванкувер (Канада) Данидин (Çĕнĕ Зеланди) Киев (Украина) Краков (Польша) Мӳнхен (Германи) Санкт-Петербург, Раççей (1995)

Ницца (Франци) Ольборг (Дани) Сан-Диего (АПШ) Сиань (Китай) Флоренци (Итали)

Фотографисем

• 
  Çĕнĕ хула архитектури
• 
  Роберт Бёрнс монуменчĕ
• 
  Вальтер Скотт палăкĕ

Каçăсем

Çулçӳрев

• EdinburghGuide.com (акăлч.) Хулари çул кăтартаканĕ
• YourEdinburgh.info 2009 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ. (акăлч.) Хулари çул кăтартаканĕ
• Эдинбургский аэропорт (акăлч.) Рейс расписанийĕ, билетсене илсе хумалли

Паллă вырăнсем

• Эдинбург музейĕсемпе галерейисем (акăлч.)
• Эдинбург галерейисем (акăлч.)
• Эдинбургăн ватă хули 2009 ҫулхи Ака уйӑхӗн 30-мӗшӗнче архивланӑ. (акăлч.) Кун-çулĕ, лавккасем, хăна çурчĕсем, пабсем тата урăх.
• Эдинбург патшалăх обсерваторийĕ (акăлч.)
• Эдинбург зоопаркĕ (акăлч.)
• Эдинбург патшалăх ботаника сачĕ (акăлч.)
• Патшалăх милĕ (акăлч.) Эдинбургăн кун-çуллĕ тĕп урамĕ

Фестивальсем

• Эдинбургри тĕнче ӳнер фестивалĕ (акăлч.)
• Эдинбургри тĕнче кинофестивалĕ (акăлч.)
• Эдинбургри тĕнче джазпа блюз фестивалĕ 2022 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ. (акăлч.)
• Эдинбургри тĕнче кĕнеке фестивалĕ (акăлч.)
• Эдинбургри тĕнче ăслăх фестивалĕ (акăлч.)
• Фестиваль Edinburgh Fringe (акăлч.)
• Эдинбургриинтерхастар кану фестивалĕ (акăлч.)
• Эдинбургри çар оркестрĕсен парачĕ (акăлч.)
• Hogmanay — шотланди Çĕнĕ çулĕ 2012 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 2-мӗшӗнче архивланӑ. (акăлч.)
• Эдинбургăн пур фестиваль сайчĕ 2007 ҫулхи Ҫурла уйӑхӗн 12-мӗшӗнче архивланӑ. (акăлч.)

Çутĕç

• Эдинбургский университет (акăлч.)
• Хериот-Ватт университечĕ (акăлч.)
• Эдинбург ӳнер колледжĕ (акăлч.)
• Эдинбургри патшалăх хирурги колледжĕ (акăлч.)
• Эдинбургри патшалăх медицина колледжĕ (акăлч.)
• Эдинбург бизнес шкулĕ

Храмсем

Собор мечетĕ