Çавăн пекех пăхăр: Перси патшисем.

Шахинша́х е шаханша́х («Шаханшах» вариант оригинала çывăхрах, çапах та сайра, ятарлă литературăра кăна, ускураççĕ. Пĕрлехи сăмахсарсенче «шахиншах» çыраççĕ; (ав.-перс. 𐎧𐏁𐎠𐎹𐎰𐎡𐎹 𐏐 𐎧𐏁𐎠𐎹𐎰𐎡𐎹𐎴𐎠𐎶 xšāyaθiya xšāyaθiyānām, пехл. šāhān šāh, перс. شاهنشاه [shāhanshāh] — «патшасен патши») — авалхи перс (миди кăкĕнчен тухнăскер, ăна Ахеменидсем йышăннă), каярах иран монархĕсен титулĕ, Европăра ăна император титулĕ тан пулать. Титула асăнни — Унăн Император Аслăлăхĕ.

Пĕрлехи хыпарсем тӳрлет

Титула пĕрремĕш Иранăн Сасанид тытăмçисем хăйсем çине илнĕ, çапах та унпа Ахеменидсен «xšāyaθiya xšāyaθiyānām» династинче те усӑ курнă, çавăнпа ĕнтĕ Иранра ахеменид патшине II Кир Аслине пĕрремĕш шаханшах тесе асăнаççĕ. Ахеменид тата Сасанид династинсенче кăна мар, "патшасен патши" титула, п. эрч. II ĕмĕртен пуçласа, Пархи тытăмçисем — Аршакид династин элчисем — тивĕçнĕ[1].

Пурĕпе, титулпа, тăхтавсемпе пĕрле, 2500 çул тапхăрта ускурнă. Иранăн юлашки шаханшахĕ Мохаммед Реза Пехлеви пулнă, ăна 1979 çулта ислам революцийĕ вăхăтĕнче астулран антарнă. Унăн ывăлне — Реза Пехлевине — иран монархисчĕсем саккуннăн шаханшах тесе йышăнаççĕ.

Чăваш литературинче шахиншах титула авалхи Персие асăннă чухне яланах «патшасен патши» тесе çыраççĕ, хальхи Иран пирки апла пулмасть.

Çакăн пекех Basileos Basileon грек титулне Ираклий висанти императорĕ Сасанидсене çĕнтерсен хăй сине илнĕ.

Ахеменидсем хыççăн титула йышăннă династисем тӳрлет

Династи Патшалăх Тытăмри çулсем
Аршакидсем Аряншахр п. эрч. 170 ĕмĕр — п. э. 226 ĕмĕр
  Арташесидсем   Мăн Эрмени п. эрч. 88 çул — п. э. 1 çул
  Сасанидсем   Эраншахр 226—651
  Багратидсем   Эрмени[2] 921—1045
  Багратионсем Грузин патшалăхĕ  Грузин патшалăхĕ[3] 1124—1490
Бувайхидсем Ирак тата Иран 932—1062
Хулагуидсем Хулагуидсен патшалăхĕ
Бахарлăсем Кара-Коюнлу
Баяндурсем Ак-Коюнлу
  Сефевидсем Сефевидсен патшалăхĕ 1501—1794
  Бабуридсем   Аслă Моголсен империйĕ 1526—1858
Афшаридсем   Афшаридсен патшалăхĕ 1736—1795
Зендсем   Иран 1782—1794
  Каджарсем   Аслăран Аслă Иран патшалăхĕ 1796—1925[4]
  Пехлеви   Иран шаханшах патшалăхĕ 1925—1979

Асăрхавсем тӳрлет

  1. ^ Fowler R. ‘Most Fortunate Roots’: Tradition and Legitimacy in Parthian Royal Ideology // Imaginary Kings. Royal Images in the Ancient Near East, Greece and Rome / Ed. by O. Hekster, R. Fowler. Stuttgart, 2005. P. 142
  2. ^ Шахиншах — энциклопедии Британника
  3. ^ Georgia in the XI-XII centuries = საქართველო XI-XII საუკუნეებში / Mariam Lortkipanidze ; Editor: George B.Hewitt
  4. ^ 1943- çулчен хапсăннă

Каçăсем тӳрлет

 
«Викисăмахсар» логотипĕ
«Викисăмахсарта» статья пур «шахиншах»