Токио
Токио (東京 Tōkyō , [toːkjoː], «Тухăç тĕп хули»), Японин тĕп хули, унăн административлă, финанс, культурă тата промăçлă тĕпĕ. Хоншу утравăн кăнтăр-тухăç пайĕнче, Канто тӳремĕнче Токио кӳлмекĕнче. Çӗр лаптăкĕ — 2 187 çм². Халăх йышĕ — 12,544 млн. çын, йышлăхĕ — 5 740 çын/çм², Япони префектурисен хушшинче чи тăвăрри.[1]
Токио историйĕ
тӳрлетТокио районӗ чул ӗмӗртех вырнаҫнӑ пулин те, историре хулан хастарлӑхӗ нумаях пулмасть. XII ӗмӗрте эдо Таро Шигенадӑна кунта форт туса лартнӑ. Йӑлана кӗнӗ тӑрӑх, Эдо ятне вӑл пурӑнмалли вырӑнпа илнӗ (яп. Сӑмахран, "бухтӑна кӗмелли алӑк"). Канто облаҫӗн пуҫлӑхӗ дан 1457 ҫулта Япони сегунатӗнче Эдо замока туса лартнӑ. 1590 ҫулта вӗсене Токкугава Иесу, клана шогунов Токкугава никӗслевҫи ярса илнӗ. Ҫапла Вара, Эдо шогунатӑн тӗп хули пулса тӑнӑ, империри тӗп хули Вара Кото юлнӑ. 1615 ҫулта Иес ҫарӗсем хӑйсен тӑшманӗсене — клан Тотопа-тӗп тунӑ, ҫапла вара 250 ҫула яхӑн влаҫ илнӗ. Иеша управлени институчӗсене туса хунӑ. Хула ХӐВӐРТ ӳссе ПЫНӐ, XVIII ӗмӗр тӗлнелле тӗнчери чи пысӑк хуласенчен пӗри пулса тӑнӑ.
Меджие юсаса ҫӗнетнӗ хыҫҫӑн 1868 ҫулта сегуната аркатнӑ тата император влаҫне ҫӗнӗрен туса лартнӑ. 1868 ҫулта Император Мутсухито тӗп хулана Эдо хулине куҫарса Ӑна Токио тесе ят панӑ. Ҫакӑ дебата ҫуратнӑ, Кото Унчченхи пекех тӗп хула пулма пултарать-и? XIX ӗмӗрӗн иккӗмӗш ҫурринче промышленноҫ, унтан карапсем тӑвас ӗҫ те вӑйлӑн аталанма пуҫланӑ. 1872 ҫулта Токио — Йокогама, 1877 — Мӗш Кобе — Осак — Токио чугун ҫул тунӑ.
1923 ҫулхи сентябрӗн 1-мӗшӗ, Токио тата таврара питӗ хытӑ ҫӗр чӗтреннӗ (магнитуда 8-9-мӗш рихтер шкалӗ). Хулан ҫурри тенӗ пекех арканнӑ, вӑйлӑ пушар пуҫланнӑ. Парнесене 90 000-е яхӑн ҫын кӳнӗ. Реконструкци планӗ питӗ хаклӑ пулнӑ пулин те хула майӗпен юсама пуҫланӑ.
Иккӗмӗш тӗнче вӑрҫи вӑхӑтӗнче хула каллех пысӑк инкек курнӑ. Сывлӑшри атаксене вӑл пит те массӑллӑ пулнӑ. Анчах та 1945 ҫулхи пуш уйӑхӗн 8-мӗшӗ тӗлне кӑна 80 000 ытла ҫын вилнӗ. Йывӑҫ ҫуртсем нумай ҫуннӑ, Императорӑн кивӗ керменӗ асапланнӑ. Токио вӑрҫӑ хыҫҫӑн америкӑри ҫар ҫыннисем оккупациленӗ, Корей вӑрҫи вӑхӑтӗнче вӑл пысӑк ҫар центрӗ пулса тӑнӑ. Кунта, ӗлӗкхи пекех, америкӑри темиҫе база (Екотпа т.ыт. те) тӑрса юлнӑ.
XX ӗмӗр варринче ҫӗршыв экономики хӑвӑрт уҫӑлма пуҫланӑ, ӑна "Япони экономики тӗлӗнтермӗшӗ" тесе сӑнласа панӑ, 1966 ҫулта вара вӑл тӗнчери иккӗмӗш экономика пулса тӑнӑ. Ҫар курӑкӗсене ҫӗнӗрен чӗртсе тӑратни 1964 ҫулта ҫуллахи Олимп вӑййисене Токиона ирттернине, унта хула хӑйне пӗтӗм тӗнчери аренӑра усӑллӑ кӑтартнӑ.
Токио 1970 ҫулсенчен пуҫласа ял районӗсенчен рабочисен вӑйӗн хумӗ явӑнса илнӗ, ҫакӑ хулана малалла аталантарма пулӑшнӑ. 1980 ҫулсен вӗҫӗнче вӑл ҫӗр ҫинчи чи кал-кал аталанакан хуласенчен пӗри пулса тӑнӑ.
1995 ҫулхи пуш уйӑхӗн 20-мӗшӗнче токий метрора шурӑмпуҫпа усӑ курса газ атаки пулса иртнӗ. Теракта Аум Шинрикӑн тӗн сектипе ирттернӗ. Ҫавна пула 5000 ытла ҫын хӗн курнӑ, 11-шӗ вилнӗ.
Токио районӗнчи сейсмика активлӑхӗ Японири тӗп хулана куҫарасси ҫинчен дискуссисем пуҫланнӑ тӗле илсе ҫитернӗ. Виҫӗ кандидата Насу (300 ҫухрӑм ҫурҫӗрелле), Хигашино (Наганаран инҫех мар, Центральнӑй Япони) тата Мие провинцийӗнчи ҫӗнӗ хулана, Ҫартан инҫех мар (450 ҫухрӑмри Токио) ят панӑ. Правительствӑна, малашне нимӗнле ӗҫ те тумаҫҫӗ пулин те, йышӑну тунӑ ӗнтӗ.
Хальхи Вӑхӑтра Токио аталанса пырать,ку 1990 ҫулсен пуҫламӑшӗнчи сӑнӳкерчӗксемпе танлаштарсан палӑрать. Искусство утравӗсем тӑвас енӗпе проектсем пурнӑҫланса пыраҫҫӗ. Чи паллӑ проект Шутланать, вӑл халӗ суту-илӳ тата вӑйӑ-кулӑ центрӗ шутланать.
Географипе административлă пайланăвĕ
тӳрлетТокио материксен пайӗ Токкей заливӗн ҫурҫӗр-хӗвеланӑҫ енче вырнаҫнӑ, тухӑҫран 90 ҫухрӑма яхӑн, ҫурҫӗртен кӑнтӑралла 25 ҫухрӑма яхӑн. Тухӑҫра вӑл Чиб префектурипе чикӗ тӑвать, анӑҫра — Яманаши префектурипе, кӑнтӑр енче — Канагав префектурипе тата ҫурҫӗрте — Сайтам префектурипе. Материк Токио малалла Токио (хӗвелтухӑҫ ҫурринче) ятарлӑ районсене пайлаҫҫӗ. Унсӑр пуҫне Токио административлӑ чикӗ шайӗнче Лӑпкӑ океанри, Хонширен кӑнтӑралла вырнаҫнӑ Икӗ утрав пур. Ҫав Утравсем-Изӑпа Огасавар утравӗсем, Вӗсем Японири материка пайӗнчен 1000 ҫухрӑма тӑсӑлнӑ.
Токио темиҫе хӑватлӑ ҫӗр чӗтреннине чӑтса ирттернӗ: 1703, 1782, 1812, 1855, 1923 тата 2011 ҫулсенче. 1923 ҫулта ҫӗр чӗтреннине пула Кантоя магнит 8,3-е яхӑн ҫын вилнӗ.
Токио шутне 1943 ҫулччен хула йышне кӗрекен ҫирӗм виҫӗ ятарлӑ район кӗрет, анчах хальхи вӑхӑтра вӗсем уйрӑм хӑй тытӑмлӑх муниципалитетсем, кашнийӗ мэрпа тата канашпа. Ҫакӑн ҫумне тата 23 муниципалитет хутшӑнать, префектура 26 хула, пӗр уезд тата тӑватӑ округ (5 поселок тата 8 ял) кӗрет. Токий правительстви халӑха губернатор тата хула пухӑвне ертсе пырать. Правительство штаб-хваттерӗ Шинджука вырнаҫнӑ, вӑл Пӗтӗм Токиона, ҫав шутра кӳлӗсене, юханшывсене, дамбӑсене, фермӑсене те, аякри утравсене те, наци паркӗсене те, тытса тӑрать.
Токио хулин 23 ятарлă районĕ
тӳрлетХулисем
тӳрлет
Каçăсем
тӳрлетАсăрхавсем
тӳрлет- ^ Токио хули ҫинчен усӑллӑ информаци 2021 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 4-мӗшӗнче архивланӑ.