Тĕнчен ăславла карччынĕ
Тĕнчен ăславла карччынĕ — ăславла теорисен пĕр пĕтĕмĕшле тата хирĕçÿлĕхсемсĕр пĕрлĕхĕ[1].
Ку терминăн урăх пĕлтерĕшсем пур, Карччын (пĕлтерĕшсем) пăхăр.Тĕнчен ăславла карччынĕ тени — ăслав философийĕнчи никĕсле ăнлавсенчен пĕри
Пĕлÿсем тата шухăшларăшсем тĕлĕшпе ăслав никĕсре тăнине палăртакан тытăма сциентизм теççĕ.
Хăçан еплерех карччынсем пулнине ак çак тапăлпа кăтартма пулать.
| Аристотелле карччын | Ньютонла карччын | Эйнштейнла карччын | |
|---|---|---|---|
| Тапхăр | пирĕн эрăчченхи VI-IV ĕмĕрсем. | XVI-XVIII ĕмĕрсем. | XIX-XX ĕмĕрсен чикки. |
| Уçнăлăхсем | Формаллĕ логика — пĕлÿ тата шухăшлав инструменчĕ. Категорисемпе ăнлавсен аппарачĕ. Ăслава йĕркелемелли канон. Пĕлĕве хăйне тĕрлĕ ушкăнсене дифференцилени (математика, метафизика, çутçанталăк ăславĕсем). | Н. Коперник, Г. Галилей, И. Кеплер, Р. Декарта çитенĕсене пĕтĕмлетсе, И. Ньютон тĕнчен çĕнĕ никĕсле карччынне туса хунă. | Атом тытăмне, радиоактивлăх пулăмне тупса палăртнă; квантла физика, СТО тата ОТО пурнăçа кĕнĕ. |
| Результат | Ăслăх çурални тата вăл тĕнчене пĕлмелли ытти формăсенчен çирĕппĕн уйрăлни. | Экспериментла тата математикăлла пĕлÿ никĕсĕ çинче тĕнчен механикăлла ăславла карччынĕ çурални. | Объектсем хушшинчи ансат вăйсене тупса палăртсах çутçаталăк карччынне кăтартма пултарасси — çавнашкал лару-тăру патне пырса тухни. |
Çавăн пекех
тӳрлетАсăрхавсем
тӳрлет- ^ Губбыева З. О., Каширин А. Ю., Шлапакова Н. А. Концепция современного естествознания 2008 ҫулхи Нарӑс уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ.
Литература
тӳрлет- В. Г. Архипкин, В. П. Тимофеев Естественно-научная картина мира(ĕçлемен каçă)
- Философия и методология науки / Под ред. В. И. Купцова. М., 1996
- Антонов А. Н. Преемственность и возникновение нового знания в науке. М.: МГУ, 1985. 172 с.
- Ахутин А. В. История принципов физического эксперимента от античности до XVII в. М.: Наука, 1976. 292 с.
- Бернал Дж. Наука в истории общества. М.: Изд-во иностр. лит. 1956. 736 с.
- Гайденко П. П., Смирнов Г. А. Западноевропейская наука в Средние века: Общие принципы и учение о движении. М.: Наука, 1989. 352 с.
- Гайденко П. П. Эволюция понятия науки: Становление и развитие первых научных программ. М.: Наука, 1980. 568 с.
- Гайденко П. П. Эволюция понятия науки (XVII—XVIII вв.): Формирование научных программ нового времени. М.: Наука. 1987. 447 с.
- Гуревич А. Я. Категория средневековой культуры. М.: Искусство, 1972. 318 с.
- Дитмар А. Б. От Птолемея до Колумба. М.: Мысль, 1989.
- Койре А. Очерки истории философской мысли: О влиянии философских концепций на развитие научных теорий. М.: Прогресс, 1985.286с.
- Косарева Л. М. Социокультурный генезис науки нового времени. Философский аспект проблемы. М.: Наука, 1989.
- Кузнецов Б. Г. Развитие научной картины мира в физике XVII—XVIII века. М.: АН СССР, 1955.
- Кузнецов Б. Г. Эволюция картины мира. М.: АН СССР. 1961. 352 с.
- Кун Т. Структура научных революций. М.: Прогресс, 1975. 288 с.
- Майоров Г. Г. Формирование средневековой философии: Латинская патристика. М.: Мысль, 1979. 432 с.
- Маркова Л. А. Наука. История и историография. М.: Наука, 1987. 264с.
- Мец А. Мусульманский Ренессанс. М.: Наука. 1973.
- Механика и цивилизация XVII—XIX вв. М.: Наука. 1979.
- Надточев А. С. Философия и наука в эпоху античности. М.: МГУ, 1990. 286 с.
- Нейгебауэр О. Точные науки в древности. М.: Наука, 1968. 224 с.
- Окладный В. А. Возникновение и соперничество научных теорий. Свердловск: Изд. Уральск, ун-та, 1990. 240 с.
- Олынки Л. История научной литературы на новых языках. Т. 1— 3. М.; Л,: ГТТИ, 1993—1994.
- Принципы историографии естествознания. Теория и история. М.: Наука, 1993. 368 с.
- Старостин Б. А. Становление историографии науки: От возникновения до XVIII в. М.: Наука, 1990.
- Стёпин В. С. Становление научной теории. Минск: Изд. Белорусок, ун-та, 1976. 319 с.
- Стёпин B.C., Кузнецова Л. Ф. Научная картина мира в культуре техногенной цивилизации. М.. 1994.
- Стёпин B.C. Философия науки. М., 2003.
- Ушаков Е. В. Философия и методология науки. — М.: Юрайт, 2017. — 392 с.