Плутон

**Плутон**
Орбита пахалăхĕсем
категори	карлик планета
Уçни
уçакан	Клайд Томбо
уçнă вырăн	Флагстафф, АПШ
уçнă вăхăт	1930 нарăс, 18
Орбита пахалăхĕсем
Афели	49,31 а. в.
Перигели	29,667 а. в.
Мăн çуртĕнĕл	39,482117 а. в.
Орбитăри эксцентриситет	0,2488273
Орбитăри тапхăрĕ
Сидери тапхăрĕ	90 553,02 çĕр кунĕ (247,92065 çĕр çулĕ)
Орбитăллă хăвăртлăхĕ	4,6691 км/ç
Вăтам аномали
Тайăмĕ	17°,14
Хăпаракан çыххин долготти	110°,30347
Перицентр аргуменчĕ	113°,76329
Спутниксем	5
Физика пахалăхĕсем
Пысăкăш	2374 ± 8 км
Экваторти радиусĕ	1187 ± 4 км
Поляр радиусĕ	1187 ± 4 км
Планета пичĕн лаптăкĕ	16 647 940 км²
Хĕсĕнни
Калăпăшĕ	7,15·109 км³
Йывăрăшĕ	(1,305 ± 0,007)·1022 кг
Вăтам тачăлăхĕ	2
Экваторти йывăрăш вăйĕ	0,62 м/ç² (0,062 g)
Космосри иккĕмĕш хăвăртлăхĕ	1,2 км/c
Сидерлĕ çаврăнăвăн тапхăрĕ	−6,387 çĕр кунĕ
Экваторти çаврăнун йĕрлĕ хăвăртлăхĕ	47,6 км/çMichael E. Bakich The Cambridge Planetary Handbook. — Cambridge University Press, 2000.
Çаврăну тĕнĕлĕ эклиптика тайăмĕ	119,591 ± 0,014°</>.
çурçĕр полюсĕнче Тӳррĕн хăпарни	132°,993B.A. Archinal, M.F. A'Hearn, E. Bowell et al. Report of the IAU Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements: 2009 // Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. — 2011. — В. Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. — Т. 109.
Тайăнни	−6°,163
Альбедо	0,4—0,6
Планета питĕңчи температура
Чи сивĕ	40 К
Вăтам	45 К:
Чи вĕри	50 К
атмосфера йышĕ
Планета питĕнчи пусăм	1,5 Па\|-

Плутон (символĕсем: ^[4] тата ^[5]) — Хĕвел системинчи Эрида хыççăн чи пысăк карликла планета^[6], ^[7]^[8]. Маларах планета шутне кĕртнĕ, халь Койпер таврашĕнчи карликла планета шутланать^[6].. 1930-мĕш çулхи нарăсăн 18-мĕшĕнче Флагстафф, США Клайд Томбо уçнă. Курăнакан çăлтăр виçи - 13,65 таран.

Ӳкерчĕк:Venetia phair.jpg

Венеция Берни — планетăна «Плутон» ятне панă хĕрача

Плутона тата 1978-мĕш çулта уçнă ун чи пысăк спутникне Харона, час-часах йĕкĕр планета тесе калаççĕ, мĕншен тесен их системин барицентрĕ икĕ объектан та тулашĕнче выртать^[9].

Спутникĕсем

Харон^[10] ^[11].
2005-мĕш çулта уçнă Никта тата Гидра;
2011-мĕш çулта уçнă Кербер^[12]^[13];
2012-мĕш çулта уçнă Стикс^[14].

Плутона асăнса плутони хими элементне ят панă^[15].

Орбита тата çаврăнавĕ

Плутонпа пысăк планетăсем çăврăнни: эклиптикăн Çурçĕрĕнчен пăхсан

Çавах, эклиптика тӳремçинчен пăхсан

Плутон (хĕрлĕ) тата Нептун (кăвак) орбитисем çÿрçĕртен пăхсан. Плутон хутран-ситрен Хĕвел патне Нептунран çывăхрах пулать. Орбитăн тТĕтĕмлетнĕ вырăнĕ Плутонăн орбити эклиптикăран аяларах вырăнне кăтартать. 2006-мĕш çулхи ака уйăхĕнчи тăрăмне кăтартнă

Çав. пекех

Литература

Антони Уайт Планета Плутон / А. Уайт; Пер. с англ. Л. А. Исакович; Под ред. В. А. Брумберга. — М. каçă = http://12apr.su/books/item/f00/s00/z0000027/index.shtml: Мир, 1983. — 30000 экз.
Гребенников Е. А., Рябов Ю. А. Открытие Плутона // Поиски и открытия планет. — 2-е изд., перераб. и доп. — М.: Наука, 1984. — (Главная редакция физико-математической литературы). — 100000 экз.
K. Croswell. Planet Quest: The Epic Discovery of Alien Solar Systems. — The Free Press, 1997. — ISBN 978-0684832524
Георгий Бурба Предводитель холодных миров // «Вокруг света». — 2006. — № 1 (2784).
Георгий Бурба. Ледяные сателлиты Солнца // «Вокруг света». — 2006. — № 2 (2785).

Асăрхавсем

^ Stern, S. A., et al. (2015). «The Pluto system: Initial results from its exploration by New Horizons». Science 350 (6258): 249–352. DOI:10.1126/science.aad1815.
^ Оценка основана на ориентации орбиты Харона, которая предполагается равной ориентации оси вращения Плутона ввиду приливного взаимодействия
^ NASA - Solar System Exploration - Pluto: Facts & Figures 2015 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.
^ JPL/NASA What is a Dwarf Planet? (2015-04-22).
^ / John Lewis. — 2. — Elsevier.
^ ¹^тата² Pluto confirmed as largest object in Kuiper belt 2015 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.
^ Редкое затмение поссорило Плутон с плутоидом. Мембрана (2010-11-11). çăлкуçран архивланă 24 Кӑрлач уйӑхӗн 2012.
^ Компьютерра: Недопланета
^ C. B. Olkin, L. H. Wasserman, O. G. Franz. The mass ratio of Charon to Pluto from Hubble Space Telescope astrometry with the fine guidance sensors // Icarus. — 2003. — Vol. 164. — № 1. — P. 254—259.
^ Pluto and the Developing Landscape of Our Solar System — МАС.
^ O. Gingerich. The Path to Defining Planets (2006). — Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics and IAU EC "Planet Definition" Committee chair. çăлкуçран архивланă 21 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 5 Раштав уйӑхӗн 2015.
^ NASA’s Hubble Discovers Another Moon Around Pluto (акăлч.). NASA (20 июля 2011). çăлкуçран архивланă 21 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 5 Раштав уйӑхӗн 2015.
^ «Хаббл» случайно нашел новый спутник Плутона. Lenta.ru (20 июля 2011). çăлкуçран архивланă 21 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 5 Раштав уйӑхӗн 2015.
^ Hubble Discovers a Fifth Moon Orbiting Pluto (News Release STScI-2012-32). HubbleSite NewsCenter (11 July 2012). çăлкуçран архивланă 16 Пуш уйӑхӗн 2015. Тĕрĕсленĕ 5 Раштав уйӑхӗн 2015.
^ Плутоний // Серебро—Нильсборий и далее / Ред.: И. В. Петрянов-Соколов. — 3-е изд. — М.: Наука, 1983. — Т. 2. — (Популярная библиотека химических элементов). — 50000 экз.

Каçăсем

Текущие данные о положении Плутона2021 ҫулхи Ака уйӑхӗн 23-мӗшӗнче архивланӑ. The sky live.
Статьи о Плутоне на сайте Astronet
Обзор Плутона2008 ҫулхи Авӑн уйӑхӗн 17-мӗшӗнче архивланӑ. на сайте Astrolab
Pluto: Overview (акăлч.). NASA Official. çăлкуçран архивланă 8 Ҫурла уйӑхӗн 2012. Тĕрĕсленĕ 7 Ҫу уйӑхӗн 2015.
(134340) Pluto, Charon, Nix, Hydra, Kerberos, and Styx (акăлч.). Johnstonsarchive.net.
Southwest Research Institute (акăлч.). — сообщение о теории происхождения Харона в результате столкновения. çăлкуçран архивланă 11 Чӳк уйӑхӗн 2012. Тĕрĕсленĕ 11 Чӳк уйӑхӗн 2012.
За гранью карты космоса: что ожидает зонд New Horizons после Плутона2017 ҫулхи Кӑрлач уйӑхӗн 25-мӗшӗнче архивланӑ. // РИА Новости, 21.01.2017

[1] Stern, S. A., et al. (2015). «The Pluto system: Initial results from its exploration by New Horizons». Science 350 (6258): 249–352. DOI:10.1126/science.aad1815.

[2] Оценка основана на ориентации орбиты Харона, которая предполагается равной ориентации оси вращения Плутона ввиду приливного взаимодействия

[3] NASA - Solar System Exploration - Pluto: Facts & Figures 2015 ҫулхи Пуш уйӑхӗн 19-мӗшӗнче архивланӑ.

[4] JPL/NASA What is a Dwarf Planet? (2015-04-22).

[5] / John Lewis. — 2. — Elsevier.

[Hand_2015-6] ¹^тата² Pluto confirmed as largest object in Kuiper belt 2015 ҫулхи Чӳк уйӑхӗн 22-мӗшӗнче архивланӑ.

[membrana_2010-7] Редкое затмение поссорило Плутон с плутоидом. Мембрана (2010-11-11). çăлкуçран архивланă 24 Кӑрлач уйӑхӗн 2012.

[8] Компьютерра: Недопланета

[9] C. B. Olkin, L. H. Wasserman, O. G. Franz. The mass ratio of Charon to Pluto from Hubble Space Telescope astrometry with the fine guidance sensors // Icarus. — 2003. — Vol. 164. — № 1. — P. 254—259.

[10] Pluto and the Developing Landscape of Our Solar System — МАС.

[11] O. Gingerich. The Path to Defining Planets (2006). — Harvard-Smithsonian Center for Astrophysics and IAU EC "Planet Definition" Committee chair. çăлкуçран архивланă 21 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 5 Раштав уйӑхӗн 2015.

[12] NASA’s Hubble Discovers Another Moon Around Pluto (акăлч.). NASA (20 июля 2011). çăлкуçран архивланă 21 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 5 Раштав уйӑхӗн 2015.

[13] «Хаббл» случайно нашел новый спутник Плутона. Lenta.ru (20 июля 2011). çăлкуçран архивланă 21 Ҫурла уйӑхӗн 2011. Тĕрĕсленĕ 5 Раштав уйӑхӗн 2015.

[14] Hubble Discovers a Fifth Moon Orbiting Pluto (News Release STScI-2012-32). HubbleSite NewsCenter (11 July 2012). çăлкуçран архивланă 16 Пуш уйӑхӗн 2015. Тĕрĕсленĕ 5 Раштав уйӑхӗн 2015.

[15] Плутоний // Серебро—Нильсборий и далее / Ред.: И. В. Петрянов-Соколов. — 3-е изд. — М.: Наука, 1983. — Т. 2. — (Популярная библиотека химических элементов). — 50000 экз.

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[1]

[2]

[3]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Орбита пахалăхĕсем

категори	карлик планета
Уçни
уçакан	Клайд Томбо
уçнă вырăн	Флагстафф, АПШ
уçнă вăхăт	1930 нарăс, 18
Орбита пахалăхĕсем
Афели	49,31 а. в.
Перигели	29,667 а. в.
Мăн çуртĕнĕл	39,482117 а. в.
Орбитăри эксцентриситет	0,2488273
Орбитăри тапхăрĕ
Сидери тапхăрĕ	90 553,02 çĕр кунĕ (247,92065 çĕр çулĕ)
Орбитăллă хăвăртлăхĕ	4,6691 км/ç
Вăтам аномали
Тайăмĕ	17°,14
Хăпаракан çыххин долготти	110°,30347
Перицентр аргуменчĕ	113°,76329
Спутниксем	5
Физика пахалăхĕсем
Пысăкăш	2374 ± 8 км
Экваторти радиусĕ	1187 ± 4 км^[1]
Поляр радиусĕ	1187 ± 4 км
Планета пичĕн лаптăкĕ	16 647 940 км²
Хĕсĕнни
Калăпăшĕ	7,15·10⁹ км³
Йывăрăшĕ	(1,305 ± 0,007)·10²² кг
Вăтам тачăлăхĕ	2
Экваторти йывăрăш вăйĕ	0,62 м/ç² (0,062 g)
Космосри иккĕмĕш хăвăртлăхĕ	1,2 км/c
Сидерлĕ çаврăнăвăн тапхăрĕ	−6,387 çĕр кунĕ
Экваторти çаврăнун йĕрлĕ хăвăртлăхĕ	47,6 км/çMichael E. Bakich The Cambridge Planetary Handbook. — Cambridge University Press, 2000.
Çаврăну тĕнĕлĕ эклиптика тайăмĕ	119,591 ± 0,014°</>^[2].
çурçĕр полюсĕнче Тӳррĕн хăпарни	132°,993B.A. Archinal, M.F. A'Hearn, E. Bowell et al. Report of the IAU Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements: 2009 // Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. — 2011. — В. Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy. — Т. 109.
Тайăнни	−6°,163
Альбедо	0,4—0,6
Планета питĕңчи температура
Чи сивĕ	40 К
Вăтам	45 К:^[3]
Чи вĕри	50 К
атмосфера йышĕ
Планета питĕнчи пусăм	1,5 Па\|-