Пайрăм пайланăвĕ
Клетка пайланни — ашшӗ-амӑшӗн клеткинчен иккӗ е ытларах клеткăсем уйрӑлса тухнин процесӗ. Ытларах чухне клеткӑна пайлани — клеткӑллӑ циклӑн пӗр пайӗ.
Эукариотсен клетка ядрин пайланӑвӗн икӗ типĕ пур: вегетативлӑ пайлану, ун чухне кашни уйрӑлса тухакан тӗшши генетикаллӑ ашшӗ-амӑшне (митоз) хывать тата репродуктивлӑ пайлану, ун чухне уйрӑлса тухнӑ тӗшӗре хромосомсен шучӗ гамета (мейоз) тума икӗ хут чакать.
Прокариотла клеткăсен пайланăвĕ тӳрлет
Прокариотла клеткӑсем икке пайланаҫҫӗ. Малтан клетка вӑрӑмланать. Унта урлӑ пӳлме йӗркеленет. Унтан уйрӑлнӑ клеткӑсем саланаҫҫӗ.
Эукариотла клеткăсен пайланăвĕ тӳрлет
Эукариотла клеткӑсен тӗшшине пайламалли икӗ тӗп меслет пур: митоз тата мейоз. Унсӑр пуҫне, хӑшпӗр чухне ядросем амитоз мелӗпе пайланаҫҫӗ.
Амитоз тӳрлет
Амитоз, е тӳррӗн пайланни, — интерфазӑллӑ ядрона пайламалли йӗке вӗренсӗр туртса карӑнтарнипе пайлани. Кун пек пайланни пӗр клеткӑллӑ организмсенче тӗл пулать. Амитоз — пайламалли чи перекетлӗ меслет: ун ҫумӗнчи энергетика тӑкакӗсем питех те пӗчӗк. Амитоза прокариотлӑ клетка пайланӑвӗ ҫывӑх. Бактери клеткинче пӗрре, ытларах чухне вӑл ункӑллӑ ДНК молекулиллӗ, клетка мембрани ҫумне ҫыпӑҫнӑскер пур. ДНК клеткине пайлас умӗн ДНК икӗ идент молекулине реплицилеҫҫӗ, вӗсенчен кашнине ҫаплах клеткӑллӑ мембрана ҫумне ҫирӗплететь. Клетка пайланӑ чухне клеткӑллӑ мембрана ДНК ҫак икӗ молекулӗ хушшинче ҫаврӑнать, ҫапла вара юлашкинчен кашни хӗр клеткинче ДНК идентикӑллӑ молекулӗ пӗрер юлать. Ҫакӑн пек процесс тӳрӗ бинарлӑ пайланӑвӑн ятне илнӗ.
Пайлама хатӗрленни тӳрлет
Эукариот клеткисем, ядроллисем, пайлама хатӗрленме тытӑнаҫҫӗ циклӑн хăй тапхӑрӗнче — интерфазăра. Шӑпах интерфаза тапхӑрӗнче клеткăри белок синтезӗ пулса иртет, клеткӑн чи пӗлтерӗшлӗ мӗнпур тытӑмӗ икӗ хут ӳсет. Вӗҫленекен хромосома хӗррипе унӑн тӗп-тӗрӗс копине синтезлеҫҫӗ, ДНК молекули икӗ хут ӳсет. Икӗ хут пысӑклатнӑ хромосома икӗ пайран тӑрать — хроматид. Кашни хроматид ДНК молекулине тытса тӑрать. Ӳсентӑрансемпе чӗрчунсен клеткисенчи интерфаза вӑтамран 10-20 сехет пырать. Унтан пайламалли процесс — митоз — пуҫланать.
Митоз тӳрлет
Митоз (сайрарах: кариокинез е тӳрремӗн пайланманни) — хромосом хисепне упраса хӑваракан эукариотика клеткин ядро пайланӑвӗ. Мейозпа танлаштарсан, митотика пайланӑвӗ хуть те мӗнле ҫимӗҫӗн клеткисенче те кӑткӑсланмасӑр юхать, мӗншӗн тесен профазӑри хромос конъюгацине кирлӗ тапхӑр пек кӗртмест.
Мейоз тӳрлет
Мейоз — клеткӑсене пайламалли уйрӑм меслет, ҫавна пула кашни хӗр клеткинче хромос шучӗ икӗ хут пӗчӗкленни пулать. Пӗрремӗш хут ӑна Вальтер Флемминг 1882 ҫулта чӗрчунсем патӗнче тата Эдуард Страсбургер 1888 ҫулта ӳсентӑрансем патӗнче ҫырса кӑтартнӑ. Мейоз пулӑшнипе гаметсем пулса тӑраҫҫӗ. Тавлашу редукцине пула хромосомӑллӑ наборӑн арлӑх клеткисене кашни гаплоидлӑ тавлашӑва тата асӑннӑ диплоид читлӗхӗнче пур хромосомӑллӑ кашни мӑшӑртан пӗрер хромосома гаметине илеҫҫӗ. Малашне тӗвӗленнӗ процесс (гамет пӗрлешнӗ) пынӑ май ҫӗнӗ ӑру организмӗ каллех диплоидлӑ набора хромоспа тивӗҫӗ, урӑхла каласан, асӑннӑ йышши организмсен кариотипне ӑрусен ретӗнче яланлӑх юлать.
Клетка кӗлеткин пайланӑвӗ тӳрлет
Эукариотлӑ клеткӑн (цитокинезӑн) кӗлетки пайланӑ чухне цитоплазмӑпа органеллӑсем ҫӗнӗ тата кивӗ клеткӑсем хушшинче пайланаҫҫӗ.