Булавин пăлхавĕ

Булавин пăлхавĕ — Вырăс патшалăхĕнчи К. А. Булавин ертсе пынă касаксен 1707—1708 çулсенчи пăлхавĕ.

Сăлтавсем

Çурçĕр вăрçи тапхăрĕнче çĕр ĕçлевçисем çине хунă йывăрлăхсем ӳссех пынă, çавăнпа Тан çине касаксем патне тарма пуçланă.

1707 çулхи утăн 6-мĕшĕнче Пётр I таракансене тытмашăн хутай кăларнă. Çак яваплăха Ю. Долгорукова хушнă.

Авăн уйăхĕнче Долгоруков ушкăнпа Черкасска çитнĕ те патша хушнине тан атаманне Л. Максимова пĕлтернĕ.

Долгоруков Тури Танри (Бузулук, Медведица, Хопёр) касаксем пурăннă вырăнсем тăрăх рейда тухнă. 2 000 хресченпе дезертире тавăрнă, ыттисем çеçенхирте, çырмара пытаннă, юлашкинчен К. Булавин бахмут çĕрпĕвĕ патĕнче юлнă.

Мускав çарçисен тискерлĕхĕ пирки Булавин хăйĕн çырăвĕнче пĕлтернĕ:

«А нашу братью казаков многих пытали и кнутом, били и носы и губы резали напрасно, и жён и девиц брали на постели насильно и чинили над ними всякое ругательство, а детей наших младенцев по деревьям вешали за ноги»

.

Пăлханни

Иккĕмĕш этап

Р. Ф. Штейн. Тан касакĕсен атаманĕ Булавин 1708 çулта Азов патăнче вилни.

1708 çулхи акан 4-мĕшĕнче Булавин тата запорож атаманĕ Щука тухăçалла Тан еннелле кайнă. Патша майлă Тан касакĕсемпе çапăçмасăрах, Булавин хăйĕн çарне Хопёр çинчи Пристанский городока çитнĕ, унта ăна Хохлач касакĕсем туслăн кĕтсе илнĕ.

Касаксен çаврисенче касаксем ăçта каймалли пирки сăмахланă. Çапах та, малтан Черкасри касаксен аслисене тытăçмалла тенĕ. Хопёр çинче Булавинпа 20 пине яхăн пăлхавçă пуçтарăннă.

Пăлхава пусармашкăн Острогожскран Семён Бахметевăн çарĕ тухнă та акан 28-мĕшĕнче булавинсен пĕр ушкăнне Битюг юханшывĕ (Курлак юханшыв çинче çапăçни) çинче аркатнă.

Çав вăхăтрах, 1708 çулхи акан 12-мĕшĕнче гварди майорĕ В. В. Долгоруков кнеçе карательсен çарпуçĕ туса хунă.

Литература

• Булавин, Кондрат // Русский биографический словарь : в 25 томах. — СПб.—М., 1896—1918.
• Булавин, Кондрат // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). — СПб.: 1890—1907.
• Ламбин П. П. Булавинский бунт. 1708 г.: Материалы 2020 ҫулхи Ака уйӑхӗн 3-мӗшӗнче архивланӑ. // Русская старина, 1870. — Изд. 3-е. — Т. 2. — СПб., 1875. — С. 474—484.
• Чаев Н. С. Булавинское восстание. (1707—1708 гг.). — М.: Изд-во Всесоюз. о-ва политкаторжан и ссыльно-поселенцев, 1934. — (Научно-популярная библиотека по истории революционного движения народов СССР; 1934 г. № 4).
• Булавинское восстание (1707—1708 гг.): Сб. документов / Подгот. к печ. и предисл.: Н. С. Чаев, К. М. Бибикова; Карта составлена К. Н. Сербиной. — М.: Изд-во Всесоюз. о-ва политкаторжан и ссыльно-поселенцев.
• Пронштейн А. П. Земля Донская в XVIII веке. — Ростов-на-Дону: Изд-во Ростов. ун-та, 1961. — 1000 экз.
• Подъяпольская Е. П. Восстание Булавина. 1707—1709 / ССРП ĂА истори институчĕ. — М.: Изд-во АН СССР, 1962.
• Лебедев В. И. Булавинское восстание (1707—1708). — М.: 1967.
• Александр Карасёв, Кирилл Анкудинов. Казаки: народ или социальная структура // Русский журнал. 20. 10. 2011.
• БСЭ (цитаты) Д. И. Тверская.
• Михаил Ханджей. Пришёл он, Кондрашка… Восстание К. Булавина // Главы из книги.