Атăлçи Пăлхар эпиграфика палăкĕсем
Атăлçи Пăлхар эпиграфика палăкĕсем — вăтам ĕмĕрсенчи Атăлçи Пăлхар патшалăхĕн тата Ылттăн Уртари çав ятпах паллă тăрăхăн эпиграфика палăкĕсем.
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/78/%D0%9D%D0%B0%D0%B4%D0%B3%D1%80%D0%BE%D0%B1%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C._%D0%94%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_1349%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC.jpg/220px-%D0%9D%D0%B0%D0%B4%D0%B3%D1%80%D0%BE%D0%B1%D0%BD%D1%8B%D0%B9_%D0%BA%D0%B0%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%8C._%D0%94%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9_1349%D0%B3%D0%BE%D0%B4%D0%BE%D0%BC.jpg)
![](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/72/%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%89%D0%B51.jpg/220px-%D0%A1%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D1%89%D0%B51.jpg)
Чăннипе илсен, монголсемчченхи Атăлçи Пăлхартан çак ятпа асăнмалли япаласем çукпа пĕрех темелле, çавăнпа та кунта ытларах 13-14 ĕмĕрсенчи чул палăксем çинчи эпитафисем пирки сăмах пырать.
Палăксен йышĕ
тӳрлет13-14-мĕш ĕмĕрсенчи Атăлçи Пăлхар эпиграфика палăкĕсен тупса палăртнă йышне уйрăм регионсем тăрăх пăхса палăртма аван.
- Пăлхар хулашĕн территорийĕнче тупса палăрнисем — 158 штук
- Саккам территорийĕнче тупса палăрнисем (Пăлхар хулашĕсĕр пуçне) — 128 штук
- Хусан хулин таврашĕнче тупса палăртнисем — 26 штук
- Атăлăн сылтăм çыранĕнче тупса палăрнисем — 50 штук
Çапла вара, пурне те пĕрле хушсан 362 штук. Ку цифрăсене пурне те Д. Г. Мухаметшин кĕнекинчен илнĕ[1].
Мĕнпур кунашкал палăксен йышĕ, чăнах та, 400 патнелле çывхарса пырать[2].
Хальхи тĕпчевçĕсем шута илнĕ мĕнпур 362 палăка пăхса тухма тăрăшаççĕ. Гарун Юсупов пăхса тухнă палăксен шучĕ 200 таврашнелле теме пулать (палăксен 90% р,л-чĕлхепе тенĕ вăл). Марсель Ахметзянов 161 палăка пăхса тухнă, ятарлă таблица тунă. Р,Л-чĕлхеллĕ палăксен йышĕ 90 процентран чылай каярах тесе палăртнă. Анчах та Д. Г. Мухаметшин кĕнекинчен з,ш-чĕлхеллисем 4 штук çеç пулни курăнать.
Н. И. Ашмарин хăйĕн «Болгары и чуваши» кĕнекинче Атăлçи пăлхарсен 12 эпитафине илсе кăтартнă теççĕ, анчах та вăл чăннипе 93 палăка пăхса тухнă. Кĕнеки компактлă пултăр тесе, пурне те унта асăнман.
Вуламалли
тӳрлет- Хузангай А. П. Булгарские эпиграфические памятники — Электронла чăваш энциклопедийĕнчи статья.
- Хузангай А. П. Диглоссия и типология языковой ситуации в Волжской Булгарии: функциональный и этнический аспекты. // Волжская Болгария (Булгария): этнокультурная ситуация и общественное развитие: материалы научного семинара (Чебоксары, 13 апреля 2011 г.) / сост. и науч. ред. Г. А. Николаев. — Чебоксары: ЧГИГН, 2012. — 132 с., ил. — (Тюркские племена и государства Евразии в древности и в Средние века; вып. 1). ISBN 978-5-87677-174-2
- Хакимзянов Ф.С. Эпиграфические памятники Волжской Булгарии и их язык. М., 1987;
- Юсупов Г.В. Введение в булгаро-татарскую эпиграфику. М.–Л., 1960;
- Pritsak O. Die bulgarische Fürstenliste und die Sprache der Protobulgaren. Wiesbaden, 1955;
- Róna-Tas A., Fodor S. Epigraphica Bulgarica: A Volgai Bolgar – török feliratok. Szeged, 1973;
- Tekin T. Volga Bulgar kitabeleri ve Volga Bulgarcasi. Ankara, 1988;
- Erdal M. Die Sprache der Wolgabulgarische Inschriften. Wiesbaden, 1993.
Чăваш республикин территорийĕнчи палăксем пирки
тӳрлет- Волков И.В., Мадуров Д. Ф. Белокаменные надгробия с эпитафиями с территории Чувашии[3] // Мадуров Д.Ф. декоративное искусство и праздники чувашей(ĕçлемен каçă). — Чебоксары: Чуваш. кн. изд-во, 2004. — с. 287, ил. — С. 46-51.
- Каховский В. Ф. Булгарские памятники на территории Чувашии // История исследования археологических памятников в Чувашском Поволжье и материалы по антропологии чувашей. Чебоксары, 1995.
- Милли (Прокопьев) А Н. Отчёт о поездке с целью фотографирования древнечувашских надгробных надписей в пределах Чебоксарского и Цивильского уездов (1925 г.) // НА ЧГИГН. Отд. I. Ед. хр. 20. Инв. № 990. Л. 248-278.
- Михайлов Е. П. Фотоснимки надгробных камней, сделанные входе экспедиции 1984 г. в Комсомольском, Яльчикском, Батыревском, Шемуршинском районах Чувашской АССР // НА ЧГИГН. Отд. И. Ед. хр. 803. Инв. № 7021.
- Мухаметшин Д. Г., Михайлов Е. П., Иванов В. Н. (Алмантай). Эпиграфические памятники Чувашии. // Волжская Болгария (Булгария): этнокультурная ситуация и общественное развитие: материалы научного семинара (Чебоксары, 13 апреля 2011 г.) / сост. и науч. ред. Г. А. Николаев. — Чебоксары: ЧГИГН, 2012. — 132 с., ил. — (Тюркские племена и государства Евразии в древности и в Средние века; вып. 1). ISBN 978-5-87677-174-2
- Усманов, Венер Мударисович. Чувашстан Республикасы татар эпиграфик һәйкәлләре Казан, 2022.
Каçăсем
тӳрлетАсăрхавсем
тӳрлет- ^ Мухаметшин Д. Г. Татарские эпиграфические памятники. Региональные особенности и этнокультурные варианты. Серия «Археология евразийских степей». – Выпуск 6. – Казань: Институт истории АН РТ, 2008. – 132 с. илл. — С. 85-99.
- ^ Кун пирки А. П. Хусанкайăн Электронла чăваш энциклопедийĕнчи статйинче те каланă.
- ^ Вырăсла çапла хушса çырнă: "Этот раздел подготовлен при содействии кандидата исторических наук, эпиграфиста И.В. Волкова (Институт культурного и природного наследия)."