Чăваш тĕнчи
Чăваш тĕнчи (чăваш цивилизацийĕ) — Çĕр çинчи этемлĕхĕн историри паллă пайĕ.
Истори тӳрлет
Чăваш тĕнчи авалхи шумерсенчен пуçланать. Чăваш халăхĕн ушканĕсем этемлĕх тапхăрĕсенче тĕрлĕ ятсемпе палăрнă — шумерсем, скифсем, хунсем, сăварсем, пăлхарсем те тенĕ вĕсене. Кун-çулĕнче темле пăтăрмахсем пулсан та, чăвашсем хăйсен йăлисене пăрахман, ашшĕ-амăшĕн, асаттесем-асаннесен, ламтайĕсен халалĕсене упранă, çав тери асамлă этеплĕхне аталантарса пынă, хăйсен çивĕч витĕмлĕ ятне çĕртмен.
Академик Б. А. Серебренников çапла çырнă:
«Вряд ли на территории Советского Союза существует какой-либо народ, вопрос о происхождении которого привлекал внимание исследователей… Чувашский язык настолько своеобразен, что при изучении его невольно возникает вопрос, почему могло возникнуть такое своеобразие, не связано ли оно с загадочной историей происхождения чувашского народа».
Хальхи кунсенче чăваш халăхĕн сĕм ĕлĕк кун-çулĕсене Çурçĕр Китай аваллăхĕпе çеç асăнаççĕ. Анчах та авалхи паллă мăн патшалăхĕсене — Вавилони, Икĕпат, Турхал, Митанни, Этрури, Йемен, Кадес (Хаджес), Эфиопи, Нуби, Парфи тата ыттисене никĕсне хуракан халăх — чăваш халăхĕ пулнине! — шута илмеççĕ. Çавăнпа та тĕнче тăрăх саланса кайнă истори такăр çулĕн айăккинче пулса юлчĕ. Çакна пула этемлĕх историнчи чылай чăнлавĕсене тĕрĕс уçăмлă кăтартассине пăсса пынă.
Чăваш пĕтсен — тĕнче пĕтет тесе ахальтен каламан ĕнтĕ чăвашсем.
Чăваш тĕнчин тапхăрĕсем тӳрлет
Хун империйĕ тӳрлет
Анăç Тĕрĕк хаканлăхĕ тӳрлет
Аслă Пăлхар тӳрлет
Сăварсем Хасар хаканлăхĕнче тӳрлет
Атăлçи Пăлхар тӳрлет
Ылтăн Урта тӳрлет
Хусан ханлăхĕ тӳрлет
Раççей тӳрлет
Çавăн пекех пăхăр тӳрлет
Вуламалли тӳрлет
- Бичурин Н.Я., «Собрание сведений».
- Н.И.Ашмарин, «Болгары и чуваши», Хусан, 1902.
- Николаев В. В., "Чуваши. Этническая история и традиционная культура.", Мускав, 2000.
- Николаев В. В., "История предков чувашей. XXX в. до н.э. — XV в.н.э.", Шупашкар, 2005.
- Г. П. Кеннаман, "Египет. Его роль в становлении государств в Европе, Азии и Африке", Шупашкар, 2005.
- Мăн Кенна, "Скифы", Çĕрпӳ, 2001.
- Каховский В.Ф., "Происхождение чувашского народа", 2003.
- Артамонов М.И. «Хасарсен историйĕ»
- Юхма Мишши, «Авалхи чăвашсем, Шупашкар, 1996.
- Кури Вантер, "Чăваш халахĕн историйĕ", Шупашкар, "Ялав" библиотеки, 1990.
- Афанасьева Е. Чăваш драматургийĕнчи трагеди / Е. Афансьева // Тăван Атăл. — 2007. — № 9. — С. 153—154.
- [http://elbib.nbchr.ru/lib_files/0/kkst_0_0000017.pdf Борис Чиндыков: опыт реконструкции
чувашского мира] 2018 ҫулхи Утӑ уйӑхӗн 17-мӗшӗнче архивланӑ.