Пеленçер (Пăлхар)

Пеленçер (перс. «боланд» тата «джор» — «вăрăм тăрăх») хальхи Дагестан территоринчи — вăтам ĕмĕрсенчи хула. VIIIX ĕмĕрсенче Хасар хаканлăхĕ шĕкĕр хули.

Кун-çулĕ тӳрлет

Авалхи çыравçă Табари хăйĕн питĕ паллă "Анналсем" кĕнекинче хасарсемпе сăварсем çине Эрменстанри арапсен тăрăнĕ Джаррах ибн-Абдуллах ал Хакими тапăнса кĕнине çырса кăтартать. Арапсем Дербента тытса илеççĕ. Хасарсемпе сăварсем вĕсене хирĕç вăрçăпа тухаççĕ, анчах çĕнтереймеççĕ. Арапсем Пеленçер (Беленджер) хулине туртса илеççĕ. Ибн-ал-Асири ăна хасарсен чи паллă карманĕ тесе калать. Табари çав кармана Пăлхар (Булкар) тесе çырнă.

М.И.Артамонов "Хасарсен историйĕ" кĕнекинче кун пирки çапла çырать:

"У Табари она названа Булкар. Так, судя по его словам, назвалась страна по имени населявших ее болгар, составляющих, по свидетельству "Армянской географии", один народ с хазарами".

Çакна А.Я.Гаркави те 1887 çулта "Существовала ли у хазар столица под названием Баланджар?" статьинче çирĕплетсех калать. Апла пулсан, пăлхарсем те, сăварсем те, хасарсем те чăннипех те чылай вăхăт пĕр халăхлă пурăннă, кӳршисем вĕсене пĕтĕмлетсе пĕр сăмахпа, тепĕр кӳршисем - тепĕр сăмахпа чĕнме пултарнă.

Ун чухне Пеленçер хулинче Улăп-Илитверĕн ачи е мăнукĕ патшара ларнă пулас

"Этот правитель, именуемый у ибн-ал-Асира сахиб, а у Билами - Михтар, был наследственным князем болгар, одним из потомков Алп-Илитвера, -

çырать М.И.Артамонов, -

оказавшимся в более тесной зависимости от хазар, чем его предок".

Пăлхарсен Пеленçерĕ тăшмана тӳрех парăнман. Çакă арапсене питĕ тарăхтарнă. Кайран, хулана туртса илсен, Джаррах ибн-Абдуллах ал Хакими тыткăна лекнĕ хула çыннисене юханшывра путарса вĕлерме хушать. Ку халĕ Сулак юханшывĕ пулĕ теççĕ.

Пеленçер пăлхарĕсем вара çурçĕрелле тараççĕ. Кун пирки М.И.Артамонов "Хасарсен историйĕ" кĕнекере çырать:

"Многие из них бежали на север. Два столетия спустя ибн-Фадлан нашел несколько тысяч беленджерцев среди волжских булгар".

М.И.Артамонов тата хунсен патшалăхĕн çурçĕр пайне Пулхер-Пăлхар (Булкер-Болгар) тет. Кунта пĕрсула (барсил-берсула) йăхĕсем пурăннă. Вĕсем те каярахпа Вăтам Атăл çине куçса кайнă. Эппин, чăнах та, Атăлçи Пăлхар патшалăхне никĕслекенсем Купрат патша тăхăмĕсем çеç мар, хальхи чăваш тăхăмĕсем - хасарсем те, сăварсем те, ытти хунсем те пулнă. Пăлхарсем VII- VIII ĕмĕрсенче Хура тинĕсĕн хĕрринче çеç мар, Каçпи тинĕсĕн хĕрринче те пурăнни палăрать. Ахальтен мар ĕнтĕ, Азербайджан çĕрĕ çинче (топонимика) пăлхар (болгар), пăлкар (болкар), пулхар (булхар) ятсем час-часах тĕл пулаççĕ.

Вуламалли тӳрлет

Çавăн пекех пăхăр тӳрлет

Асăрхавсем тӳрлет

Каçăсем тӳрлет


 
Ку вĕçлемен статья. Эсир статьяна тӳрлетсе тата хушса проекта пулăшма пултаратăр.
Çак асăрхаттарнине май пулсан тĕрĕсреххипе улăштармалла.


Авалхи хасар хулисем
Пайта | | Пеленçер (Пăлхар) | Варачан | Итиль | Самкерц | Саркел | Сарышин | Сементер |