Çĕр хăвăлĕÇĕр витĕмĕн çӳлти хулăмăшĕнчи çутçанталăк ĕçĕ-пуçĕпе пулса тăнă хăвăлсем,çĕр çийĕпе çын куçмаллăх пĕр е темиçе шăтăкпа çыхăннă. Чи пысăк çĕр хăвăлĕсем — кăткăс йĕркеллĕ иртмеллсемпе залсенчен, сайра мар пĕтĕм тăсăлăвĕпе темиçĕ вунпӳ çухрăма çитет. Çĕр хăвăлĕсене спелеологи ăслăлăхĕ тĕпчет.

Çĕр хăвăлĕ.

Çĕр хăвăлĕсен тĕсĕсем тӳрлет

Пăрлăх çĕр хăвăлĕсем тӳрлет

 
Пăрлăхлă çĕр хăвăлĕ Фолл пăрлăхĕ хĕрринче (Fallbreeen), Шпицберген.

Пăрлăх кĕлеткинче ирĕлекен юр шывĕ хăвăл туса хурать. Çакăн евĕр çĕр хăвăлĕсем чылай пăрлăхсенче тĕл пулаççĕ.

Вулканлă çĕр хăвăлĕсем тӳрлет

 
Шăранчăклă çĕр хăвăлĕ, Гавай.

Тектоникăллă çĕр хăвăлĕсем тӳрлет

Эрозиллĕ çĕр хăвăлĕсем тӳрлет

Шывпа ирĕлтереймен тăпрасенче çĕр хăвăлĕ механикăллă эрози ĕçĕпе пулса каять. Часах çак çĕр хăвăлĕсемтинĕс хĕрринче хум çапнипе пулаççĕ. Çаплах, çĕр хăвăлĕсем малтанхи тектоника çурăкĕсемпе пĕчĕк шыв юхнипе пулса тăраççĕ. Хăйăрлăхсенче те, гранитлăхсенче те çĕр м тăсалăвлĕ эрозиллĕ çĕр хăвăлĕсем тĕл пулаççĕ.

Ӳкерчĕк:Ice cave2.jpg
Альдегонд пăрлăхне кĕмелли çăлĕ çине 55 м тарăнăш тĕпĕнчен ахсан, 2002 г, Шпицберген. Çӳлте çын ĕмĕлки курăнать (танлаштарма).

Карст çĕр хăвăлĕсем тӳрлет

 
Кризна Яма карст çĕр хăвăлĕнчи кӳлĕ, Словени.
 
Катерлох çĕр хăвăлĕнчи натечные образования, Австри.

Тĕнчери чи тарăн çĕр хăвăлĕсем[1] тӳрлет

Чул хăвăлĕ Тарăнăшĕ, м Тăршши, м Вырнаçăвĕ
1 Крубера-Воронья -2191[2] 13 232 Абхази
2 Юр -1753[3] 24 080 Абхази
3 Лампрехтсофен -1632 50 000 Австри
4 Мирольда -1626 13 000 Франци
5 Жан Бернар -1602 20 536 Франци
6 Торка дель Сьерра -1589 7060 Испани
7 Сарма -1543 6370 Абхази
8 Пантюхинская -1508 5530 Абхази
9 Чеки-2 -1502 5291 Словени
10 Чеве -1484 26 194 Мексика

Тĕнчери вăрăм чул хăвăлĕсем[4] тӳрлет

Çĕр хăвăлĕ Тăршши, м Тарăнăше, м Вырнаçăвĕ
1 Мамонт 590 629 -115 АПШ
2 Джуэл кэйв 225 405 -193 АПШ
3 Оптимислăя 215 000 -15 Украина
4 Уинд кэйв 202 633 -197 АПШ
5 Лечугия 196 034 -489 АПШ
6 Хёллох 194 193 -939 Швейцари
7 Фишер Ридж 177 314 -108 АПШ
8 Окс Бель Ха 164 457 -33 Мексика
9 Сак Актун 157 533 -72 Мексика
10 Зибенхёнгсте-хохгант 154 000 -1340 Швейцари

СССР территоринчи калăплă çĕр хăвăлĕсем тӳрлет

Спелеофауна, экологи тӳрлет

Археологиллĕ хаклăхĕ тӳрлет

 
Чул хăвăлĕнчи ӳкерчĕксем. Ласко çĕр хăвăлĕ, Франци.

Çавăн пекех пăхар тӳрлет

Каçăсем тӳрлет

  1. ^ Worlds deepest caves, Compiled by: Bob Gulden 2017 ҫулхи Юпа уйӑхӗн 28-мӗшӗнче архивланӑ.
  2. ^ Спелеокаçăсен архивĕ CML, 25.09.2007
  3. ^ Архив спелеорассылки CML, сообщение от 18.09.2007
  4. ^ Worlds longest caves, Compiled by: Bob Gulden 2021 ҫулхи Ҫу уйӑхӗн 9-мӗшӗнче архивланӑ.